͵βι

Πέρασε ο χρόνος (τώρα ακριβώς από πού πέρασε και πού πήγε, θα σας γελάσω - i will laugh you, που λέει ένας φίλος). Κάπως δύσκολα, κάπως ήρεμα, κάπως έτσι, κάπως αλλιώς. Πέρασε. Περνάει. Τό'χουν αυτό τα χρόνια. Ωραία! Και εις άλλα με υγεία - για όλους.

Zen premier

Il est du vainqueur de proclamer "j'assume".
Du Prince de se nier la grace.
Du voleur de tout emporter, à jamais;
Et de tout restituer, à l'instant même.

Confessions of a winner

I ignore my childhood. My first recollection is lined up in the battlefield, next to an iron-clad trooper. Since, I have been devious and diligent in winding my way up in command. I am now the head of the Army. To the last soldier, they obey my slightest nod. By greed or fear - I don't mind; either serves my needs.
Under my rule, we set out and took over the City. By treason, of course - at the stroke of midnight. My scouts slained the guards in their sleep; the slippery carpet of their blood summoned my steps to the tower.
Once total surrender was secure, a flock of old fools dropped their despair to my feet, pleading for mercy. Was I moved, indeed! I granted (nay, I ordered) the troops to loot at will. And amidst my soldiers' furious feast, I raised my tent and slept under the smoke and clash of carnage.
Since then, I take long strides around the silent city. Each and every day I walk in empty streets: men and women shy away of my course. My soldiers are eager to provide as I please; the City is mine. These are glorious days.
My nights, however, are not as calm and content. My sparse hours of rest are haunted by a dream, over and again. A river, a path, a meager town with common folks. Pulled by a strange light, I step into a yard before an old building - some place of worship, I think. The light glows stronger; it almost blinds my sight. Then, hidden in the haze, a disfigured creature voices my true name. In sounds my ears never heard before.

Κλικ!

Εδώ και λίγο καιρό προσβλήθηκα από το μικρόβιο της φωτογράφίας (ή της φωτογράφισης, αν προτιμάτε). Πάντα μου άρεσε να χαζεύω φωτογραφίες (των άλλων, εννοείται) - αλλά δεν αποφάσιζα να αναμετρηθώ κατά μέτωπο με τα μυστήρια του σκοτεινού θαλάμου. Στα παιδικά μου, μού είχαν χαρίσει μια σοβιετική (τι άλλο;) ΛΟΜΟ 35mm. Μια εποχή την κουβαλούσα παντού. Κυρίως κατέγραφε την αδεξιότητά και την απροσεξία μου - στο κορμί της. Από λήψεις πάντως λίγα πράγματα, κακότεχνα και φειδωλά. Βέβαια, άλλες εποχές: χημικό φίλμ, εμφάνιση στο φωτογράφο, εκτύπωση (και πού λεφτά για τέτοια "αρχοντικά" σπορτζ). Τώρα πια, οι ερασιτεχνικές ψηφιακές μηχανές είναι όπως το λένε στις διαφημήσεις: "για όλους" - ακόμη και τον πανάσχετο (λέγε με Prths). Οπότε, βαράτε-γράφτε-σβύστε (και κλάφτε, κατά κανόνα).
Αυτή η διακοπή του χρόνου, η "στάση" (με την αρχική έννοια) την οποία σηματοδοτεί το "κλίκ", με γοητεύει. Μπαίνω σε λογής-λογής αμπελοφιλοσοφικούς προβληματισμούς. Stupebit natura! Τί σημαίνει χρόνος; Εντάξει, εντάξει - είναι και υποκειμενικός. Αλλά εν προκειμένω, ποιός είναι το υποκείμενο; Μήπως η φωτογράφηση είναι μια αρπαγή, μια υπεξαίρεση; Κάτι σαν να κλέβεις κάδρα από το μουσείο μιας άλλης διάστασης - και το θέμα των διαστάσεων του σύμπαντος έχει πάρει διαστάσεις τελευταία (ε, ναι, δεν βρίσκω καλύτερο λογοπαίγνιο). Υπάρχει τρόπος να μπούμε σ'αυτή την "άλλη διάσταση" χωρίς τεχνικά μέσα; Με τη συνείδηση; Ίσως - πάντως δεν έχουμε και τίποτα καλύτερο (ή μάλλον δεν έχουμε και τίποτα άλλο).
Άσε το έτερο θέμα: αυτή η στιγμή, η οποία κάπως αιχμαλωτίστηκε, δεν επιστρέφει. Κάθε σφραγίδα του κλείστρου επικυρώνει τη φορά του "βέλους" του χρόνου. Ότι γράφτηκε δεν ξαναγράφεται. Πάπαλα. Στ' αλήθεια, τουλάχιστον - δηλαδή χωρίς τη μεσολάβηση της λήθης (ή της παραπλάνησης, του ψέμματος).
Βέβαια, επίσης ενδιαφέρον και το παιχνίδι μεταξύ βλέμματος και εικόνας. Άλλο αυτό που βλέπει το ανθρώπινο μάτι - κι' άλλο αυτό που γράφεται στον αισθητήρα (τέως film). Όχι μόνο στο χρόνο αλλά και στο περιεχόμενο: π.χ. το μάτι μας "παίζει" ακούσια προσαρμόζοντας διαρκώς εστίαση, έκθεση και ευαισθησία - ώστε να αντιλαμβανόμαστε την όραση ως συνεχές. Δηλαδή, όταν "κόβουμε" αυτό το συνεχές με τη φωτογράφηση, αυτή η δειγματοληψία γίνεται ενιαία: το "αλλιώς" στο χρόνο και στο χώρο πάνε χέρι-χέρι (παρακαλώ, εδώ μια στάση για να αποταθεί ο αρμόζων φόρος τιμής στους Chapman και Kolmogorov).
Κυρίως, όμως, με συναρπάζει ο συνδιασμός κωδικοποιημένης και διασθητικής γνώσης ή επιδεξιότητας. Η φωτογραφία είναι μια "τέχνη", ένα artisanat, η οποία διδάσκεται και μαθαίνεται σιγά-σιγά. Ωριμάζει με την πρακτική, την ταπεινότητα, την ανοχή, το μόχθο. Και πάνω από όλα: την υπομονή. Αυτό λέει και ένα υπέροχο τραγούδι του Munir Bashir: θέλει υπομονή. Για τη γνώση, τη ζωή, την αγάπη. Για όλα.

Wadi'e el sabr (M. Bashir, Nouna El Hana)

Times of hardship

Sometimes, at dusk, i run astray of the path. Drained, i have to pause; to catch my breath. Emotions seem to wander - or is it my mind lingering on fermenting memories? I feel the earth under my feet, the air in my chest, the thump in my ears, the whiz of thoughts spinning in my head: i can't tell them apart. My heart seems locked under a spell. And in my dreams, the sun seems to take too long to come around. Again. Anew. Amen.

Unchain my heart (Joe. Cocker)

Clinging to the clinks

Τα τελευταία χρόνια ανακάλυψα το ποδήλατο. Δηλαδή το ξανα-ανακάλυψα, από την εποχή των παιδικών περιπετειών. Έχω την τύχη να κατοικώ σε μια σχετικά επίπεδη συνοικία της Αθήνας, με αρκετή κίνηση αλλά και ήσυχες παρόδους. Χρησιμοποιώ το ποδήλατο καθημερινά - είναι το μέσο μου, το μηχανικό αλογό μου.
Λιγομίλητο και καρτερικό, υπομένει αγόγγυστα το βάρος και τους αδέξιους χειρισμούς μου. Είναι πολύ ευέλικτο: τρυπώνουμε σε κάθε δρομάκι. Και παντού μάς προσφέρεται πλούσιος και δωρεάν χώρος στάθμευσης: κάθε στύλος και παχνί, κάθε σιδεριά και στέκι. Μόνο ο υπόγειος μας τα χαλάει. Δεν επιτρέπεται η μεταφορά δικύκλων κάθε είδους. Προς το παρόν. Αλλά πού θα πάει; Θα γυρίσει ο τροχός...
Σιγά-σιγά δενόμαστε - το προσέχω και με προσέχει. Και από τότε που "κάνουμε παρέα", παρατηρώ όλο και περισσότερο τους ανθρώπους στο δρόμο. Και μάλιστα τους ποδηλάτες. Ίσως απλά ως "συνοδοιπόρος" ενδιαφέρομαι και τους εντοπίζω συχνότερα. Πάλι, όμως, έχω την εντύπωση πως η ποδηλασία κερδίζει έδαφος. Και αυτό είναι καλό.
Μερικές φορές βγαίνουμε για βόλτα χωρίς προορισμό. Όπου και όποτε μας πάνε οι δρόμοι. Αυτές είναι μάλλον οι αναβάσεις που μ'αρέσουν πιο πολύ. Από τη στιγμή που θα το καβαλήσω αισθάνομαι στο δρόμο της επιστροφής. 

Samhain

Νοέμβριος. Σώθηκαν τα ψέμματα (κι' όποιος αμφιβάλει, ας βγάλει το χέρι έξω από το παράθυρο). Οι μέρες στενεύουν και ψυχραίνουν - συνοφρυωμένος, ο χειμώνας υποβάλει (ή, μάλλον, επιβάλει) τα διαπιστευτήριά του. Και τα στολίζει με ένα χρυσάνθεμο.
Τα χρυσάνθεμα έχουν μια παγερή ομορφιά, μια συμμετρία, μια άκαμπτη ψυχρότητα. Σε όλους τους καιρούς οι άνθρωποι τα θεωρούσαν πένθιμα λουλούδια. Ταιριάζουν με την αρμονία του "θανάτου" - τον συμβολίζουν ως στάδιο στον κύκλο της ύπαρξης. Όπως και ο Νοέμβριος σηματοδοτεί το τέλος της καρπερής περιόδου και την αρχή της χειμέριας νάρκης.
Στο διήγημα "The odour of chrysanthemums" του D.H. Lawrence, η είδηση του θανάτου του ανθρακωρύχου άντρα της οικογένειας επισφραγίζεται με χρυσάνθεμα. Και στο "A painful case" του J. Joyce, ο μοναχικός Κος Duffy μαθαίνει το θάνατο της ιδανικής αγάπης του έναν παγερό Νοέμβρη.

He turned back the way he had come, the rhythm of the engine pounding in his ears. He began to doubt the reality of what memory told him. He halted under a tree and allowed the rhythm to die away. He could not feel her near him in the darkness nor her voice touch his ear. He waited for some minutes listening. He could hear nothing: the night was perfectly silent. He listened again: perfectly silent. He felt that he was alone.

Gracias, la Negra

Μια φιλική φωνή μου μετέφερε θλιβερό νέο: χθές το βράδυ, χάθηκε η Mercedes Sosa. Γεννημένη στην Αργεντινή, άφησε στον κόσμο το μέταλλο της καρδιάς της: τον ήχο της και μια ιστορία συμμετοχής στους αγώνες των λαών της Αμερικής. Φλογερή και ευαίσθητη, κρυστάλλινη και τρυφερή, έγινε η φωνή εκείνων που δεν έχουν φωνή. Έδωσε πολλά.. Ακόμη και τον τρόπο να ευχαριστήσουμε τη ζωή που μας χαρίζει τόσα - όπως την τύχη να την ακούμε.

Veinte Años

Η ζωή - θαύμα υπέρτατο και ευλογία η ίδια - μου χάρισε πολλά δώρα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει στην καρδιά μου η ύπαρξη της Ανατολής. Μου δόθηκε η χάρη να είμαι παρών τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο. Και να την κρατήσω κοντά μου για αρκετό καιρό. Από την πρώτη ώρα είμαι δικός της.
Είναι ένα φως που δείχνει πάντα το δρόμο. Ένας φάρος που μου θυμίζει πως ο ήλιος συνεχίζει να λάμπει, ακόμη και στο βαθύτερο σκοτάδι. Γιατί - αντίθετα με το ουράνιο φαινόμενο - η Ανατολή μου φωτίζει όλες τις ώρες: η ακτινοβολία της δε γνωρίζει μέρα ή νύχτα. Η γλύκα και η σοφία της, η ζωντάνια που με φυσικότητα προσφέρει είναι μια πνοή υγείας στην ψυχή μου. Ανατολή μου, σ'ευχαριστώ.
ΟΜΠΣΛ

In my life (The Beatles)

Ave Maria, gratia plena

Πολλές φορές έχω την εντύπωση πως στις ανθρώπινες σχέσεις ψάχνουμε το δρόμο μας με στραβό μπούσουλα. Μπερδεύουμε τη συγνώμη με την έκφραση λύπης. Την επανόρθωση με την τιμωρία. Τη συγχώρεση με την ανοχή.

Στη βάση είναι η συγνώμη. Σημαίνει "σύμφωνη γνώμη". Δηλαδή καταθέτουμε στον άλλον, τον οποίο έχουμε πλήξει, τη γνώμη μας για την πράξη μας: "έσφαλα, έκανα λάθος". Εξηγούμε οτι η πράξη ή η συμπεριφορά μας δεν μας εκφράζει αληθινά - στο βάθος μας. Πως καταλάβαμε οτι του προκαλέσαμε βλάβη και μάλιστα άδικα. Πως αναγνωρίζουμε οτι πράξαμε αντίθετα προς την ανθρώπινη ουσία μας - σ'αυτά που πιστεύουμε. Η κρίση μας είναι, επομένως, ίδια με τη δική του. Έχουμε κοινή γνώμη. Έχουμε τις ίδιες αρχές. Τις ίδιες αξίες.

Αντίθετα, αν αρχίσουμε τις δικαιολογίες, το μήνυμα είναι σαφές: "ότι έκανα έκανα, είχα τους λόγους μου - αν σ'αρέσουν". Εξάλλου, αν θέλαμε να "βγούμε από πάνω" τί διαφορετικό θα κάναμε; Ακριβώς αυτό. Θα εξηγούσαμε ότι στις συνθήκες στις οποίες βρεθήκαμε οι πράξεις μας ήταν αναγκαίες και αναπόφευκτες - συμπαντικά προγεγραμμένες - κάτι σαν μέρος του ατομικού μας dharma. Αποφεύγοντας, βέβαια, να αναλάβουμε την ευθύνη τους ή να τις κρίνουμε.

Η αποφυγή της συγνώμης και η παράθεση δικαιολογιών δεν είναι μόνο βία και ανευθυνότητα, αλλά και έπαρση. Υποτιμάμε τον άλλο: ποιός είναι αυτός που θα του επιτρέψουμε να ακούσει ή να εκφράσει κρίση για τα πεπραγμένα του τέλειου και πολύτιμου εαυτούλη μας; Μήπως και εκείνος δεν έχει κάνει κάποτε τα ίδια και χειρότερα; Ας κοιτάξει να μαζέψει τα χάλια του και - όταν επιτέλους γίνει ισότιμο μέλος της ανθρωπότητας - μιλάμε.

Και βέβαια, με αυτόν τον τρόπο, δεν προκύπτει καθόλου ποιά είναι η αληθινή μας γνώμη και αξία. Αντίθετα, υπονοείται οτι καλώς κάναμε - και θα το ξανακάνουμε αν "πρέπει". Μήπως αποφεύγουμε τη συγνώμη διότι υποθέτουμε πως η κοινή γνώμη είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται ρητή επιβεβαίωση; Μα ίσα-ίσα: η πράξη μας μόλις έχει διαψεύσει αυτό το υποθετικό "αυτονόητο" και, με αυτήν την έννοια, έχει δικαιολογημένα κλονίσει την εμπιστοσύνη του άλλου στις αρχές και τις αξίες μας. Μήπως δεν αντέχουμε να ταπεινώσουμε το "εγώ" μας μπροστά σε συνάνθρωπο; Μήπως θεωρούμε μόνο άξιο συνομιλητή τον Κύριο με το οποίο έχουμε απευθείας σύνδεση;

Αντίθετα από το επιπόλαιο "sorry!", η αληθινή συγνώμη είναι δύσκολη διότι μας ανοίγει απέναντι στον εαυτό μας, την "καρδιά μας". Είναι κίνηση χάρης από εκείνον που τη ζητά.  Εμπεριέχει ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, μέριμνα. Μας εκθέτει στον άλλο: το μονάκριβο μικροεγώ μας πρέπει για λίγο να καταθέσει τα όπλα του: το φόβο, την οργή, τη ντροπή, την αλαζονεία, το δόλο. Γι'αυτό το λόγο, όμως, είναι και άχρονη: ποτέ δεν περισσεύει.

Μαζί με τη συγνώμη πάει και η αποκατάσταση. Είναι η διάθεση και η αναγνώριση της υποχρέωσης που έχουμε απέναντι στον άλλο - για τις βλάβες που προκαλέσαμε. Είναι ανεξάρτητη από την "τιμωρία" - δηλαδή αυτό που ενδεχομένως πάθαμε εμείς από τις πράξεις μας ή αυτό που αισθανόμαστε οτι "πληρώσαμε" για τα λάθη μας. Το δίκαιο μέτρο είναι πάλι ο άλλος και όχι το τραυματισμένο "εγώ" μας.

Η συγχώρεση πάλι είναι άλλο συγγενές θέμα. Ζητάμε από τον άλλο να μας διαθέσει "χώρο" - να δώσει τόπο στην οργή, που λέμε. Δηλαδή να επιλέξει να μην επιστρέψει το πλήγμα. Ίσως διότι (μέσω της συγνώμης) καταλάβει πως κατά βάθος έχουμε τις ίδιες αξίες και τότε μπορεί να δεχθεί τις δικαιολογίες μας ως ανθρώπινες αδυναμίες - σαν τις δικιές του και όλων: κοινές και μοιρασμένες. Ίσως πάλι επιλέξει να σταματήσει τον κύκλο της σύγκρουσης που δημιουργείται με την ανταπόδοση διότι δεν πιστεύει στη βία. Τότε αφήνει χώρο να συνυπάρχουμε - δείχνει ανοχή.

Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, αλλά αισθάνομαι πως η συγνώμη, η αποκατάσταση και η συγχώρεση είναι από τα πιο όμορφα "θαύματα" που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας. Είναι πράξεις αγάπης που μας θυμίζουν ποιοί είμαστε, που πάμε. Προς τα πού να κινήσουμε - στο δρόμο της επιστροφής.

Καπνιζόντων: fossil steel

Όπως και τα παγκάκια, τα παλιά τραίνα μου βγάζουν μια ιδιαίτερη νοσταλγία. Δεν είναι, άλλωστε, παράξενο: οικεία σύμβολα κίνησης, ανθρώπινης δουλειάς, ενέργειας. Τον Αύγουστο επισκέφθηκα την Καλαμάτα. Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, πλάι στο λιμάνι έχει γίνει κήπος και το κτήριο του σταθμού αναψυκτήριο - καφενείο. Όμορφα...
Κάθησα για καφέ. Τριγύρω αναπαύονται σκορπισμένες μηχανές και βαγόνια από εποχές περασμένες. Περιποιημένα, με τη σωστή δόση σκουριάς, αρμονικά με την πρασινάδα. Από δω περνούσαν τα τραίνα - για να φορτώσουν σε βαπόρια τα γεννήματα του τόπου. Όλα χρυσαφένια, σταμπαρισμένα με τη μάρκα του ήλιου της Μεσσηνίας: σταφίδες, λάδι, μέλι και -φυσικά- καπνός. Είναι να μην ανάψεις τσιγάρο ;)

The Philopsophical Society: Feline

Δύσκολος χειμώνας φέτος. Πρώτη φορά στο δρόμο. Πολύ κρύο. Το παλτό μου άρχισε να μη φτάνει. Πονούσα από την παγωνιά - ως τα κόκαλα. Και από φαγητό: άσχημα τα πράγματα - ούτε τροφή, ούτε νερό, ούτε γωνιά για την τουαλέτα μου ή φωλιά ζεστή. Καν τον ήλιο καλά-καλά δεν μπόρεσα να χαρώ, να ζεσταθεί η γούνα μου. Πολλοί κίνδυνοι: να μην έχεις που να σταθείς, πού να κουρνιάσεις ή να απλωθείς.
Δύσκολος χειμώνας αλλά τον έβγαλα. Τώρα ο καιρός, ευτυχώς, ζέστανε. Έμαθα κάπως να αποφεύγω τις κακοτοπιές. Να προσέχω, να κρύβομαι, να σωπαίνω. Και πεινάω λιγότερο - όλο και κάτι γίνεται. Μερικές φορές βρίσκω πιάτο με τροφή, έτοιμο τραπέζι στρωμένο - και θυμάμαι τα παλιά. Μάλλον το αφήνουν έξω για μένα. Έτσι νομίζω.
Προχθές μαζευτήκαμε η παρέα γύρω από μια γαβάθα. Ήρθε και μια γυναίκα να μας χαϊδέψει. Την αφησα να παίξει με τα αυτάκια μου. Πεθύμησα το ανθρώπινο άγγιγμα - πάει τόσος καιρός...
Μιλούσε με έναν άντρα πλάϊ της (μάλλον το "γάτο της", που λέμε εμείς). "Τί συνενοηθήκατε με την κοπέλα;", ρώτησε. "Θάρθει να πάρει τη γάτα της"; "Τί να σού πώ;" απάντησε αυτή, "Έίπε: 'Είναι πολύ άρρωστο, το κακόμοιρο. Έχω και τρεχάματα με δουλειές - πού χρόνος να ασχολούμαι. Εξάλλου, πόσο θα ζήσει, έτσι μόνο του;' Και χάθηκε."
Κοιτάχτηκαν, μετά κοίταξαν εμένα. "Curiosity kills the cat" είπε αυτός, σηκώνοντας τους ώμους.

Babatunde

Call me Batu. My real name is Babatunde. In yoruba, the language of my people, it means "father returns". When I was a child, my mother used to say I had the luckiest name in the family: my father would return some day - to take care of us. Mother is no more. And father never returned. In life, at least. They both keep coming in my dreams, though.
Kayin, my cousin and mate, claims Babatunde now has a new meaning. He is right, of course. It's my turn: I am a father of four - and must honour the promise in my name. I try to - really. I smile, I reach out, I wait.
But this place I'm in seems so far away. I don't mind hardship. It's the cold in people's eyes that makes me quiver, somehow. Seems my skin is too dark for them to trust me. And maybe theirs is too pale for me to feel at ease. I wonder...
Then again, Kayin says he knows why - but he won't tell. Not on this beach. Not on this day. Another time. When father returns.

Η καρδιά του λύκου

Μου αρέσουν οι λύκοι. Είναι ζώα όμορφα, έξυπνα και συντροφικά. Αφοσιωμένα. Οι λύκοι γεννιούνται, μεγαλώνουν κα πεθαίνουν μέσα στην αγέλη - την ομάδα ή τον οικογενειακό τους κύκλο, αν προτιμάτε. Ο μικρός λύκος ανατρέφεται αργά και μαθαίνει να εντάσσεται στην ομαδική τάξη, στην οργάνωση της αγέλης. Αναπτύσσει ατομικές και συλλογικές ικανότητες για την αναζήτηση τροφής, την προστασία, τη διατήρηση και διαιώνιση της ομάδας.
Λέμε "μοναχικός λύκος". Υπάρχει; Ναι - σε δυο περιστάσεις. Πρώτον, συναντάμε ένα μοναχικό λύκο σε αποστολή, για λογαριασμό της αγέλης: εξερευνά μια περιοχή ή ανιχνεύει έναν κίνδυνο. Κινείται μόνος για να προστατεύσει τους υπόλοιπους. Είναι η περίπτωση του "λύκου της στέππας" που κυνηγάει βιαστικά και μακρυά από την ομάδα. Στο ανοιχτό πεδίο της στέππας η αγέλη είναι εύκολος στόχος και ο εκπρόσωπος της έχει πρώτο στόχο να διαφυλάξει την ασφάλειά της.
Στη δεύτερη περίπτωση είναι ένας (συνήθως αρσενικός) λύκος που εγκατέλειψε την αγέλη για λόγους πρακτικούς. Για παράδειγμα, όταν η ανάπτυξη του αντιστοιχεί σε μια θέση που είναι κατειλημμένη, τη διεκδικεί και - όταν χάνει - φεύγει. Όσο αντέχει, κινείται στα όρια μεταξύ περιοχών των διαφόρων ομάδων. Μέχρι να βρει νέα αγέλη να ενταχθεί. Ή - το πιο συχνό - να πεθάνει από ασιτία.
Ο τρόπος ανατροφής του λύκου είναι κοινός με πολλά ομαδικά ζώα - κυρίως θηλαστικά. Συνδέεται με δύο κυρίως χαρακτηριστικά του είδους.
α) Τον πολύπλοκο τρόπο συμπεριφοράς, που με τη σειρά του προέρχεται από τη διερεύνηση της επιβίωσης σε δύσκολες συνθήκες - χιλιάδες και χιλιάδες χρόνια. Ο νέος λύκος χρειάζεται χρόνια εκπαίδευση για να  "σταθεί".
β) Τη μορφή και το ρυθμό της σωματικής ανάπτυξης, που δεν επιτρέπουν το κουβάλημα των μικρών για πολύ καιρό. Χρειάζεται προστασία και σταθερότητα - μέριμνα.
Μου αρέσουν οι λύκοι. Είναι ζώα όμορφα, έξυπνα και συντροφικά. Αφοσιωμένα. Έχω να μάθω πολλά απ' την αγέλη. Lupus lupum homo est. Wolf!

Κυρία Μαρίκα

ἰδοὺ μυστήριον ὑμῖν λέγω· πάντες μὲν οὐ κοιμηθησόμεθα, πάντες δὲ ἀλλαγησόμεθα, ἐν ἀτόμῳ, ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ, ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι· σαλπίσει γάρ, καὶ οἱ νεκροὶ ἐγερθήσονται ἄφθαρτοι, καὶ ἡμεῖς ἀλλαγησόμεθα. (Α' Κορ. ιε)

Προχθες το απόγευμα εκκλησιάσθηκα. Ήταν η νεκρώσιμη ακολουθία για την κυρία Μαρίκα - μια αστείρευτη πηγή χαμόγελου και απαντοχής. Ένα ζωντανό κόσμημα. Λόγος πικρός δε βγήκε από το στόμα της. Κακιά σκουριά δεν έπιασε πάνω της.

Τώρα που έφυγε, κατάλαβα το εκτόπισμά της στη ζωή μου. Τη γνώρισα αρχικά μέσα από το γιό της, το φίλο μου το Δημήτρη της εποχής του γυμνασίου. Μέναμε στην ίδια πολυκατοικία. Μπαινοβγαίναμε στα δυο σπίτια και περνάγαμε ώρες χαλαρές με κουβέντα, καλαμπούρι και πολλή μουσική - μα πολλή μουσική. Οι μανάδες μας καθε λίγο μας στρώνανε τραπέζι και φιλεύανε τα βρισκούμενα. Η κυρία Μαρίκα κέρναγε μαστίχα υποβρύχιο και, ακούσια και ερήμην της, πόρτο που το ταράζαμε στα μουλωχτά με το συνομήλικο συμμορίτη.

Κάτι καλοκαίρια έμεινα μαζί τους στο εξοχικό, στο Πόρτο-Ράφτη. Ένα λυόμενο σε χωματόδρομο. Τ' απογεύματα βγαίναμε βόλτα στο κοντινό πευκόδασος. Κουκουνάρες και αφάνες για παιχνίδι και τα χέρια σκέτη κόλλα απ' το ρετσίνι. Τα μεσημέρια, μπάνιο στην αμμουδιά, παιχνίδι και τραγούδι: όλη η οικογένεια είχε το μικρόβιο της μουσικής. Ο άντρας της κυρίας Μαρίκας μας μάθαινε να βρίσκουμε όστρακα: γυαλιστερές. Το βράδυ με το Δημήτρη παίζαμε κιθάρα στα σκαλοπάτια του λυόμενου. Τρώγαμε δείπνο στο φως της λάμπας λουξ, στο τραπέξι με το καρώ πλαστικό και τα παράταιρα μαχαιροπήρουνα. Μπριάμ και πάσης Ελλάδος - και καρπούζι, μέχρι σκασμού.

Πού βρήκε αυτήν την τεράστια καρδιά; Από πού μάζεψε ατελείωτη δύναμη αγάπης για να αντέξει μια ζωή χωρίς να κοιτάξει τον εαυτό της - μόνο την προσφορά στους άλλους; Πάντα πρώτα οι άλλοι. Ο άνδρας της, τα παιδιά, οι φίλοι, οι συγγενείς. Ο κάθε άνθρωπος. Ο άλλος. Ο κάθε Ένας.

Πάντα θα θυμάμαι αυτή η χαρά της του δοσίματος. Τη γλύκα της υπομονής της. Η ζωή δεν ήταν βέβαια διαρκώς καλή μαζί της - της φέρθηκε σκληρά. Αλλά η κόλαση που μπορούν να γίνουν οι άλλοι κρατάει τόσο λίγο. Ενώ ο παράδεισος εντός σου, Κυρία Μαρίκα, είναι παντοτινός. Σ' ευχαριστώ που υπήρξες στη ζωή μου. Σ' ευχαριστώ για το μάθημα. Σ' ευχαριστώ.

The trumpet shall sound (G.F. Handel - The Messiah)

Παιδικά πορτραίτα

Μ'αρέσει να κοιτάζω φωτογραφίες παιδιών. Ιδιαίτερα, τα πορτραίτα: εκεί που αντικρύζουν κατάματα το φακό ενός ξένου. Είναι μια ιδαίτερη στιγμή. Πολύ αποκαλυπτική για τη σχέση του παιδιού με τον κόσμο - το φωτογράφο, εν προκειμένω.  Η στάση του σώματος και - πολύ περισσότερο - το βλέμμα λένε πολλά.
Το μήνυμα είναι άλλοτε "τρέχει τίποτα, κύριος, έχουμε κάνα θέμα;", άλλοτε "σκάω, λάμπω - πάρε φως κι'εσύ με το μαραφέτι". Ή ακόμη: "εδώ συνεργαζόμαστε, επικοινωνούμε", ή "με κόβεις από παιχνίδι, έλα να τελείωνουμε!"
Τα πιο "εύγλωτα" παιδικά πορτραίτα είναι, νομίζω, σε δυο κρίσιμες ηλικές.  Καταρχήν, γύρω στα πέντε. Εκεί διακυβεύεται ένα μεγάλο πέρασμα. Από το στάδιο του θηλασμού, της απόλυτης και εγωκεντρικής εξάρτησης, το παιδί περνάει σε πιο υπεύθυνη κοινωνική παρουσία. Υπάρχουν και οι άλλοι. Και - οποίο θαύμα - οι άλλοι είναι μέλη της ανθρώπινης οικογένειας. Άουτσ! 
Κατόπιν, γύρω στα δέκα. Ένα μεγάλο μέρος του χαρακτήρα έχει χτιστεί. Ποιά ανάγκη του ατόμου επικρατεί - τί δε χόρτασε η ψυχή του; κοινωνικότητα; αποδοχή; παιχνίδι; ανακάλυψη; επιβεβαίωση; στοργή, προστασία;  Το παιδί είναι στην αφετηρία - στην αρχή του δρόμου της επιστροφής.  Κι' εκείνη την ώρα, αυτή είναι η πυξίδα του. Για να διαλέξει το πρώτο μονοπάτι.

Bancs publics

Προχθές, η κουβέντα με την Ανατολή ήρθε στα "παγκάκια" - τους δημόσιους πάγκους που βρίσκονται σε πάρκα, κήπους, πρασιές, πλατείες. Μου δημιουργούν πάντα μια γλυκιά θαλπωρή, μια νοσταλγία. Τα αισθάνομαι μέρος μου - κατά κάποιο τρόπο είναι δικά μου και είμαι δικός τους: έχουμε μοιραστεί πολλά.
Είναι αθώα. Δεν ανήκουν σε κανέναν και ταυτόχρονα προσφέρονται σε όλους. Σαν μια έκφραση της Θείας Πρόνοιας. Λιτά, δεν κάνουν για άλλη δουλειά - μόνο για να ξαποστάσεις. Χωρίς σκοπό, πέρα από την απόλαυση της εγγύτητας, της συντροφιάς του άλλου ή του εαυτού μας. Μπορεί ταυτόχρονα και της θέας, ή της επαφής με τη φύση.
Τα παιδιά αγαπούν τα παγκάκια. Είναι αρμονικό μέρος του κόσμου τους. Διαθέσιμα, χωρίς όρους, μητρικά, άδολα και υπομονετικά. Και οι έφηβοι, και οι νέοι τα αγαπούν επίσης. Σ' ένα τρυφερό valse, ο Georges Brassens εξηγεί: τα παγκάκια είναι εκεί για να φιλοξενήσουν τις καινούργιες αγάπες - τους ερωτευμένους που ονειροπολούν το φωτεινό τους μέλλον.
Κάθε φορά που βλέπω ένα παγκάκι, μέσα μου το χαιρετάω. Είναι ένα αποκούμπι του διαβάτη. Μια στάση, στο δρόμο της επιστροφής.

Les amoureux des bancs publiqes (G.Brassens)

Half beggar's tale

Years passed since Ι found myself on the water's edge, next to the trail to the village. I don't remember much before. The little Ι guess comes from rare glimpses of memory - and from the marks on my body.
Half of it, that is; since the rest looks gnawed away by some strange beast. Where had Ι been locked? Who or what was my custodian? I can't tell.
It took me days to gather strength to crawl on the path. Kindhearted folks nursed my bleeding wounds. They let me perch on a bench by the churchyard. I stay here since. A beggar.
Beggars prey on people's souls. I trade my sufferings for scraps of life and bits of affection. I feed on human grace. But the pain keeps growing - and at times feels like more than my heart can take.
Some nights, though, an angel visits my den. She strokes my brow and gently whispers in my ear. She speaks of glories past and virtues lost. Of braves astray and fires asleep. She tells of all. Of One.
Often, putting her soft hand on my chest, she gently shoves aside my rugs. And, as my missing half emerges in a glow, Ι see a broken blade and a twisted flute. I never know where these come from.
Then, in her sweet voice, she sings a strange tune. In a language at once outlandish and familiar

aunque el olvido que todo destruye
haya matado mi vieja ilusión
guardo escondida una esperanza humilde
que es toda la fortuna de mi corazón.

Me llaman abandonao

Επίσης από την Αργεντινή, επίσης milonga. Μια γλύκα τραχειά, μια τρυφερότητα χωμάτινη. Ο γηγενής Atahualpa Yupanki τραγουδάει για τους τροχούς της άμαξάς του: τους αφήνει χωρίς λίπανση, να τρίζουν για συντροφιά στο δρόμο: "Δεν χρειάζομαι σιωπή - δεν έχω τί να σκεφτώ. Είχα, κάποτε - τώρα πια δεν έχω". Στίχοι του Ουρουγουαϊνής καταγωγής Romildo Risso.

No necesito silencio,
yo no tengo en qué pensar.
Tenía, pero hace tiempo,
ahora ya no tengo más.

Es un soplo la vida

Σαν σήμερα, πριν 74 χρόνια, χάθηκε ο βασιλιάς του τάνγκο και της μιλόνγκα. Ο Carlos Gardel. Από νότια ρίζα - γεννημένος στην Toulouse και μεγαλωμένος στο Buenos Aires, έφυγε βιαστικά-βιαστικά στα 45 του.
Μα τί υπέροχη κληρονομιά μας άφησε...

Πέρα από Νόμους

I never feel more given to than when you take from me -
when you understand the joy i feeel giving to you.
And you know my giving isn't done to put you in my debt,
but because i want to live the love i feel for you.
To receive with grace may be the greatest giving.
There's no way i can separate the two.
When you give to me, i give you my receiving.
When you take from me, i feel so given to.
Ruth Bebermeyer, Given To

Orient Express

Νά' την πάλι. Η Ανατολή. Πάνω που είπα να το παίξω 'χκληρός', η ατμομηχανή της γλύκας της με συνέτριψε με υστερόγραφο εμβολισμό. Δέκα γράμματα: "ΠΠΠΦΣΠΓΜΤΚ".
Η αλήθεια είναι πως σ' αυτό το σιδηρόδρομο, η διάβασή μου είναι πάντα αφύλακτη. Έτσι κι' αλλιώς, κάθε αντίσταση θα ήταν μάταια, αφύσικη. OVA

Στην παιδική μου καρδιά

Περαστική, η Ανατολή με κέρασε και πάλι απ' τη σοφή της γλυκύτητα. Αυτή τη φορά μού θύμισε το μικρό μου αδέλφι. Μέσα μου. Αυτό το βότσαλο μου άφησε φεύγοντας. Μπαίνοντας ο Μάης, το δώρο της άνθισε. Το παλιοκόριτσο - αυτά μου κάνει! Στα πέταλα του διάβασα ένα από τα Πέντε μικρά θέματα, του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Kάτω απ’ τα ρούχα μου δε χτυπά πια η παιδική μου καρδιά
Λησμόνησα την αγάπη που ’ναι μόνο αγάπη
Μερόνυχτα να τριγυρνώ χωρίς να σε βρίσκω μπροστά μου
Ορίζοντα λευκέ της αστραπής και του όνειρου
Ένιωσα το στήθος μου να σπάζει στη φυγή σου
Ψυχή της αγάπης μου αλήτισα
Λεπίδι του πόθου μου αδυσώπητο
Νικήτρα μονάχη της σκέψης μου.

Γράφε, Sancho

Κύριε, παρακαλώ, βοήθησέ με
ανάπαυση να βρώ απ΄το άθλιο βέλος
που τη φτωχή καρδιά μου έχει περάσει 
όταν το βλέμμα μου - θολό στο τέλος -
είχε στο μωβ Σου κρίνο ξαποστάσει.

Η λόγχη πια στο χέρι μου σπασμένη
και το φαρί μου κείται τσακισμένο,
τ' όρνιο παρακαλώντας να σιμώσει.
Οι σύντροφοι, χαρτί σημαδεμένο
τραβούν: ποιός τη μετάληψη να δώσει.

Κύριε, πονώ - μα ξέρω: δε θα φύγω
πριν να σωθεί ο δρόμος πού ' χω πάρει.
Συγχώρεση να δώσω στον εαυτό μου,
μ' εχθρούς και φίλους ν'ανταλλάξω χάρη·
τό τέρας να δαμάσω στο βυθό μου.

Fragancia de mujer

Η όψιμη σχέση μου με τον Ιστό μού χάρισε την επαφή με μια αρωματική γυναικεία - και ευρύτερα ανθρώπινη - εκπνοή. Είμαι ευγνώμων γι' αυτό. Θέλω να πιστεύω δεν είναι η επιφανειακή "συμπάθεια", η φτηνή απόλαυση της παρατήρησης, ο πρόσκαιρος συντονισμός με τη συντριβή του συνανθρώπου. Ίσως μ' άγγιξε στιγμιαία η λάμψη της αλήθειας που κρύβεται μέσα και πέρα από αυτά.
Υποφέροντας ανακαλύπτουμε τη βαθιά αιτία του πόνου μας: την απώλεια - όχι του Άλλου αλλά του εαυτού μας. Μας πονάει ο χωρισμός από το βαθύτερο "είναι" μας. Και ξεκινάμε να μας βρούμε. Ξανά.
Πιστεύω κι' εύχομαι πως οι τίτλοι τέλους του Ιστολογίου "Άρωμα Γυναίκας" σημαίνουν αυτό το ξεκίνημα.
Κυρίες, σας ευχαριστώ.
Καλό δρόμο νά' χετε.

Πιο πέρα κι απ' το κενό

Ένα τραγούδι που αγαπώ ιδιαίτερα είναι Η Προσευχή του Ακροβάτη, από τους "Αντικατοπτρισμούς" του Μάνου Χατζηδάκι, σε στίχους του Νίκου Γκάτσου.

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΒΑΤΗ
Κύριε, είναι ώρα να βοηθήσεις μια ψυχή.
Δρόμο να βρει τώρα η ζωή μου η ρηχή.
Δεν μπορώ να ζω αντίθετα με Σένα, κι όπου σταθώ
μ' άγνωστους ρυθμούς κι επίθετα βοήθεια Σου ζητώ.
Είμαι ακροβάτης και γυρεύω δικό μου Θεό.
Κύριε, δος μου θάρρος το σκοινί να μην κοπεί.
Θέλω να 'μαι φάρος που φωτίζει τη σιωπή.
Θέλω να πετάξω ελεύθερα πιο πέρα κι απ' το κενό -
πράγματα μικρά και δεύτερα δεν ξέρω ν' αγαπώ.
Είμαι ακροβάτης και γυρεύω δικό μου Θεό.
Είμαι ακροβάτης και γυρεύω καινούργιο Θεό.

Εδώ το τραγουδά η Αλίκη Καγιαλόγλου, με θέρμη που βρίσκω συγκινητική.

Η προσευχή του ακροβάτη (Μ. Χατζηδάκις - Ν. Γκάτσος - Α. Καγιαλόγλου)

Heridas de Amor

Κάποιες φορές η ερωτική έλξη περνάει ένα "κατώφλιο" γενικού ενδιαφέροντος για το άλλο φύλο - συναντάμε έναν ερωτικό σύντροφο που μας δίνει ξεχωριστή χαρά. "Κολλάμε". Στη βάση μπορεί να είναι μια γενετική συγγένεια: το DNA που αναγνωρίζει κυτταρικό υλικό της ίδιας μακρινής προέλευσης. Μπορεί να είναι κάτι άλλο, ασώματο ή πνευματικό: κοινές δονήσεις από τα βάθη μας. Ίσως βλέπουμε στον άλλο τμήματα από τον αληθινό εαυτό μας. Άλλωστε, σώμα και συνείδηση είναι ένα - η διαίρεση είναι μια έννοια που αναπτύξαμε σε πρόσφατους καιρούς. Και, παραπέρα, όλη η ανθρωπότητα, όλη η ζωή είναι εν αρχή Ένα.
Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας λογοτεχνίας όλων των εποχών μιλάει για τις διάφορες μορφές και επιπτώσεις αυτής της έλξης. Υμνεί άλλοτε την όψη, άλλοτε το άρωμα ή το άγγιγμα, τις ματιές... Φαίνεται πως αυτοί οι "πόλοι" είναι διαφορετικοί για άνδρες και γυναίκες και - πάλι - πολλά στοιχεία αλλάζουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αλλά, πάντα, υπάρχει η λαχτάρα, η ένταση, η ορμή της ένωσης με τον άλλο. Η ίδια φιλολογία μιλάει και για τις δυσκολίες του ζευγαρώματος: τη σύγκρουση, τη ζήλεια, την απογοήτευση, τη βία. Τον πόνο του έρωτα. Τις πληγές.
Όταν βρεθούμε, "αναγνωριζόμαστε". Μέσα μας υπάρχει αυτό το τμήμα που έλκεται δυνατά - ίσως γιατί είναι δεμένο από την αρχή, με την παραπάνω έννοια. Πλησιάζουμε, ακουμπάμε, επικοινωνούμε, μοιραζόμαστε. Πασχίζουμε να το ενώσουμε. Να απολαύσουμε τη χαρά αυτής της σύνδεσης.
Όμως, μοιάζει η τροχιά μας στη ζωή να μας φορτώνει με κελύφη γεμάτα αγκάθια και καρφιά. Στην προσέγγιση, μας πληγώνουν. Παλεύουμε. Ματώνουμε. Ως την επόμενη φορά.
Είναι μέρος του δρόμου μας, νομίζω. Δεν υπάρχει άλλη πορεία. Το ερώτημα, όπως και σε κάθε βήμα, είναι πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον πόνο σε κάτι θετικό. Να τον μετασχηματίσουμε. Και στις πληγές του έρωτα να καλλιεργήσουμε την αγάπη.

Om (τελεία)

Στη σιωπή ακούγεται η αλήθεια
Στη γαλήνη ανασαίνει η χάρη
Στο βυθό της ψυχής μου, Κύριε,
Ακούμπισες ένα φτερό της αγάπης Σου

Φιλία

Στη δίνη των καταστάσεων, κάποτε συμβαίνει να ξεχνάω πόσο πλούσιος είμαι. Οι φίλοι μου, οι άνθρωποί μου, είναι η περιουσία μου. Κοιτάζοντας πίσω στο χρόνο, τους βλέπω: άλλοτε κάστρα που σηκώνονται γύρω μου, άλλοτε μάννα που τρέφει την ανάγκη μου. Τους καμαρώνω.
"Περιουσία" - αλλά δεν είναι χρέος, γραμμάτιο, νόμος. Είναι πέρα και πάνω απ' αυτά. Και πάλι, τί να γράψω; Όταν όλα έχουν ειπωθεί...

And a youth said, "Speak to us of Friendship."

Your friend is your needs answered.
He is your field which you sow with love and reap with thanksgiving.
And he is your board and your fireside.
For you come to him with your hunger, and you seek him for peace.
When your friend speaks his mind you fear not the "nay" in your own mind, nor do you withhold the "ay."
And when he is silent your heart ceases not to listen to his heart;
For without words, in friendship, all thoughts, all desires, all expectations are born and shared, with joy that is unacclaimed.

When you part from your friend, you grieve not;
For that which you love most in him may be clearer in his absence, as the mountain to the climber is clearer from the plain.

And let there be no purpose in friendship save the deepening of the spirit.
For love that seeks aught but the disclosure of its own mystery is not love but a net cast forth: and only the unprofitable is caught.

And let your best be for your friend.
If he must know the ebb of your tide, let him know its flood also.
For what is your friend that you should seek him with hours to kill?
Seek him always with hours to live.
For it is his to fill your need, but not your emptiness.
And in the sweetness of friendship let there be laughter, and sharing of pleasures.
For in the dew of little things the heart finds its morning and is refreshed.

Kahlil Gibran, The Prophet

Της αγάπης αίματα

Είναι φορές που είμαστε μάρτυρες του τοκετού της αγάπης. Νιώθουμε την ανάγκη της να βγει στον κόσμο αλλά ταυτόχρονα την οδύνη της γέννας της . Δυσκολεύεται πολύ να ανθίσει. Πασχίζει να αναδυθεί, παλεύει, πληγώνεται. Ματώνει.

Στ' ανοιχτά του πέλαγου
Με καρτέρεσαν
Με μπομπάρδες τρικάταρτες
Και μου ρίξανε.
Αμαρτία μου να 'χα κι εγώ
Μιαν αγάπη
Μακρινή μητέρα
Ρόδο μου αμάραντο.
Οδυσσέας Ελύτης, Αξιον Εστί

Ματωμένος, ο τραυματίας-ποιητής δίνει αναφορά στη μητέρα, το σύμβολο της τέλειας αγάπης. Δεν την αγγίζει ο χώρος και ο χρόνος - μπορεί και είναι μακρινή. Είναι το ρόδο που δεν μαραίνεται. Η πηγή: άχρονη, άπειρη και άφθαρτη.

Καφές με διήγηση

Ο καφές - το καφενείο - είναι έξοχος τόπος συναναστροφής, μόρφωσης, (επι)κοινωνίας. Από πού ν' αρχίσω και πού να τελειώσω: τη συζήτηση μεταξύ των θαμώνων, τη συνύπαρξη νέων και παλιών, τη σπουδή της γλώσσας (προφορικής και του σώματος), την ενημέρωση "δια ζώσης"...
Στην Αραβία υπάρχουν καφενεία με θέση του Αναγνώστη. Ένα απλό αλλά ψηλότερο από τ' άλλα κάθισμα στο οποίο ανεβαίνει ένας (σπάνιος στους καιρούς εκείνους) γραμματιζούμενος και διαβάζει ένα αφήγημα ή διδακτικό κείμενο.
Μια ιστορία, μάλιστα, μιλάει για ένα θαμώνα ο οποίος, αφού βασανίστηκε από αϋπνία, πήγε μαύρη νύχτα στο σπίτι του Αναγνώστη και τον ξύπνησε. Δεν άντεχε να περιμένει το επόμενο βράδυ. Αδημονούσε ν' ακούσει τη συνέχεια και - κυρίως - την κατάληξη του παραμυθιού.
Όταν αναλογίζομαι αυτήν την ιστορία, σκέφτομαι πώς - όχι σπάνια - μοιάζω μ΄αυτόν τον καφενόβιο. Πόσο ανυπόμονος και άπληστος γίνομαι όταν ο κόσμος ξεδιπλώνει το κάλλος του μπροστά μου. Πόσες φορές χάνω το "τώρα" για την έγνοια του "αύριο" ή το αναμάσημα του "χθες". Πόσο συχνά δείχνω ασέβεια σε Εκείνον που τα πάντα γράφει και αφηγείται - δια της χάριτος.

Ερωτική αφοσίωση

"Ήμουν αφοσιωμένη" - είπε. Κι' εξήγησε: "δηλαδή δεν κοιμήθηκα μ' άλλον - ή, κι' αν κοιμήθηκα, δεν κάναμε σεξ - κι'αν κάναμε ήταν άθλιο!" Τί είναι η ερωτική αφοσίωση, αλήθεια;
Νομίζω είναι η μέριμνα για τα συναισθήματα του άλλου - είναι μια (αλλά όχι η μόνη) από τις βασικές εκφράσεις της ερωτικής αγάπης. Στην περίπτωση του ζευγαριού, και πάλι μόνο μια από τις όψεις της αφοσίωσης, εξειδικεύεται στη φροντίδα να μη θιγούν τα συναισθήματα του συντρόφου ως προς την αποκλειστικότητα του ερωτικού ενδιαφέροντος. Θέλω το άλλο πρόσωπο, η γυναίκα που με συντροφεύει, να νιώθει και να ξέρει πως με καλύπτει ερωτικά. Είναι μια αναγκαία και ουσιαστική συνθήκη του ζευγαριού - αν μιλάμε για "σχέση". Είναι αυτή που διαχωρίζει τη σχέση από την ελεύθερη κινητικότητα, τον ερωτικό τυχοδιωκτισμό.
Ακόμη και αυτή η στοιχειώδης αφοσίωση, δεν έχει να κάνει απλά με τη συνεύρεση αλλά με τη συνολική συμπεριφορά. Αν τη σέβομαι, η αφοσίωσή μου πρέπει να διαπερνά όσα δείχνω και όσα λέω: τον τρόπο που αναφέρομαι σε τρίτους (ιδίως άλλες γυναίκες), τη στάση μου απέναντί τους, τις απόψεις που εκφράζω. Θέλω να εκπέμπτω οτι "είμαι εκεί" στο κοινωνικό περιβάλλον, σε κάθε προσωπική εκδήλωση - ανεξάρτητα αν η σύντροφός παρακολουθεί ή απουσιάζει.
Μάλιστα, η αφοσίωση είναι ενεργητική - δεν είναι απλά άμυνα ή αποφυγή εμπλοκής. Εκφράζεται όχι μόνο μ' αυτά που δεν κάνω (π.χ. να φλερτάρω με άλλη) αλλά και με αυτά που επιλέγω να κάνω. Έμπρακτα. Με σαφήνεια, με καθαρότητα, με τρόπο που να απομακρύνει την αμφιβολία.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι το γιατί. Όπως και όλες οι όψεις της αγάπης, η ουσιαστική αφοσίωση δεν είναι παραχώρηση, δε ζητάει αντάλλαγμα, δε βάζει υποθήκη. Αν είναι αληθινή, έχει την ίδια την ομορφιά της - ανταμοίβει. Είναι η απόλαυση να στέκεσαι πλάι στον άνθρωπό σου. Για να αναπτυχθεί, να προχωρήσει και - όσο ο δρόμος του είναι δρόμος σας - να τον χαίρεσαι.

Περί έρωτος εγκαρδίου

Μουσικές, άγνωστες φωνές, λόγια στον Ιστό μου θύμησαν ξανά τον "άλλο" Έρωτα. Τη δύναμη και το βάθος της γνήσιας ερωτικής αγάπης. Πώς μπορει να μετασχηματίζει την καρδιά. Να διαπερνά το φοβισμένο "εγώ" και να μας πλησιάζει στον αληθινό εαυτό μας. Να φωτίζει το βυθό μας.
Πολύ σωστά, αυτός ο έρωτας συνδέεται με την υπέρβαση. Στον έρωτα κάνουμε ή δεχόμαστε πράγματα που "δεν θέλουμε". Παραμερίζουμε τον εγωϊσμό. Δινόμαστε. Γιατί; Για ν' απολαύσουμε τη χαρά του Άλλου. Και μόνο.
Σ' ένα παλιό Ισπανικό τραγούδι, η κόρη μιλάει στη μητέρα της γι' αυτή τη γλύκα. Λέει: "Η αγάπη με παρηγόρησε πιο πολύ απ' όσο αξίζω". Και παρακάτω: "με νανούρισε η χάρη που η αγάπη, με αγάπη, μού' δωσε - η αφοσίωση με την οποία την υπηρετώ ανακούφισε τον πόνο μου". Γράφτηκε το 16ο αιώνα από τον Juan de Anchieta, στον καιρό της Ισαβέλλας της Καθολικής.

Con amores, la mi madre,
con amores m´adormi.
Así dormida soñaba,
lo qu´el corazón velaba,
Qu´el amor me consolaba,
Con mas bien que merecí.
Adormeciome el favor,
Que amor me dio con amor,
dio descanso a mi dolor,
la fe con que le serví.

Ας λέω για τις αμαρτίες του "κεραυνοβόλου" έρωτα. Δε μετανιώνω για τις φορές που αφέθηκα στην ορμή του. Ο έρωτας ποτέ δεν πάει χαμένος. Ανεξάρτητα απ' το συμβατικό αποτέλεσμα, πάντα ανυψώνει - όσο λίγο κι' αν διαρκέσει. Είναι μια άσκηση της ψυχής, μια υπενθύμιση της γεύσης πριν το Μήλο. Μια αναλαμπή της αθωότητας που μάκρυνε. Ένα βότσαλο, στο δρόμο της επιστροφής.

Con amores mi madre (J. de Anchieta)

Omnia Vincit Amor

Μερικές φορές όταν θυμώνω, θλίβομαι ή φοβάμαι, αναζητώ μια απλή και δυνατή ανάμνηση - μια υπενθύμιση του πού βρίσκεται η δύναμη , ποιά είναι η τάξη του κόσμου. Τελευταία βρήκα μια καλή συνταγή: φέρνω στη μνήμη μου μια επίσκεψη σ' ένα παλιό καθολικό ναό στο νότο της Γαλλίας.  Στο εσωτερικό του υπάρχει ένα απλό πέτρινο μνήμα του 17ου αιώνα. Η ταφόπλακα φέρει σκαλισμένα το όνομα του νεκρού, τη χρονολογία, τα σύμβολα του θανάτου: νεκροκεφαλή και σταυρωτά οστά.
Και τρία γράμματα: O V A.

Ex Oriente

Κατά καιρούς - τελευταία λιγότερο συχνά - η Ανατολή μου χαρίζει λίγη απ' τη γλύκα και τη σοφία της. Κάθε φορά, φεύγοντας βρίσκω στην τσέπη μου άλλο ένα βότσαλο: πάντα υπέροχο, πάντα φωτεινό, πάντα στο δρόμο της επιστροφής.  Είναι το παιχνίδι μας. Είναι και το φυσικό της...
Απόψε ήταν οι στίχοι από το 'Τραγούδι της παιδικής ηλικίας' που έγραψε ο Peter Handke για την ταινία του Wim Wenters "Τα Φτερά του Έρωτα" (Der Himmel über Berlin).

Όταν το παιδί ήταν παιδί,
Ήταν ο καιρός για αυτές τις ερωτήσεις:
Γιατί είμαι εγώ, και όχι εσύ;
Γιατί είμαι εδώ, και όχι εκεί;
Πότε άρχισε ο χρόνος, και πού τελειώνει το σύμπαν;
Μην είναι η ζωή παρά ένα όνειρο;
Μην είναι όσα βλέπω και ακούω και οσφραίνομαι
Παρά μια ψευδαίσθηση ενός κόσμου πριν τον κόσμο;

Μὴ φοβοῦ

Τί να πούμε παραπάνω - ή λιγότερο; Διαβάζω και...

Βάστα τα χαλινάρια της Αγάπης
και μη φοβάσαι.
Κρατήσου απ'την αλήθεια που κρύβει το ψέμα
και μη φοβάσαι.
Πρέπει να ξέρεις,
ο Αγαπημένος που ψάχνεις δεν είναι άλλος
από σένα τον ίδιο.
Κράτα αυτήν την αλήθεια
και μη φοβάσαι.

Jelalaldin Rumi, Divan e Shams e Tabriz

Καφές με κάρδαμο

Αν και μεγάλωσα σε παραδοσιακό ελληνικό σπίτι, μέχρι την ηλικία των 25 δεν έπινα καφέ. Κανένα είδος καφέ. Ποτέ. Ήταν μια συνήθεια των "μεγάλων". Επιπλεόν έτυχε να δοκιμάσω μια-δυο φορές και να μείνω με τη δυσάρεστη γεύση της σκόνης στο στόμα:  απερίσκεπτο παιδί,  βιάστηκα να πιώ το περιεχόμενο ως το κατακάθι.
Πάνε αυτοί οι καιροί - τώρα καθημερινά πίνω τεράστιες ποσότητες καφέ. Είναι μέρος της απόλαυσης των ανθρώπινων σχέσεων: να πιούμε ένα καφεδάκι να τα πούμε. Ωραία συνήθεια...
Μάλιστα - άλλη μια συνταγή της Μέσης Ανατολής αυτή - προτιμώ τον καφέ με κάρδαμο. Απλά: στην παρασκευή του καφέ (κρύο νερό, καφές) προθέτουμε λίγο κάρδαμο (cardamom) κατά προτίμηση σε σκόνη ή, στην ανάγκη, σε σπόρους. Δίνει ένα όμορφο τονωτικό άρωμα.

Περί έρωτος

Απόψε διάβασα στον Ιστό ένα σύντομο άρθρο ψυχολογίας για τον (κεραυνοβόλο) "έρωτα". Πώς πηγάζει από την αναλογία ανάμεσα στο άτομο-αντικείμενο του έρωτα και στο (συνειδητό ή ασυνείδητο) ιδεατό μέσα μας: "από την ομοιότητα του ατόμου που ερωτευόμαστε, με το μοντέλο που έχουμε μέσα μας, εκείνο το μοντέλο συντροφικότητας, που ο βαθύτερος εαυτός μας γνωρίζει ότι θα μας επιτρέψει να ολοκληρωθούμε ψυχολογικά". Πώς η διάψευση αυτής της ομοιότητας τροφοδοτεί επακόλουθη ένταση, απογοήτευση - και τελικά οδηγεί στη διάλυση της σχέσης.
Σωστά. Έχω κάνει αυτόν το κύκλο και αναρρωτιέμαι πότε θα βάλω μυαλό. Αντιλαμβάνομαι νωρίς τις διαφορές - παρ' όλα αυτά συνεχίζω. Ο νους κτίζει παλάτια στην άμμο: αρνούμαι να αποδεχτώ την πραγματικότητα. Γιατί το κάνω αυτό; Φοβάμαι.
(1) Να χάσω αυτά που έχω σιγουρέψει, το κεκτημένο. Συχνά πρόκειται για την απόλαυση της γυναικείας παρουσίας - τόσο απλά. Μάλιστα φορές-φορές μου φαίνεται πως εξιδανικεύω την ερωτική συνεύρεση με ένα ένδυμα "ανώτερης ένωσης". Ίσως λάθος - τουλάχιστον για το επίπεδο πνευματικής ανάπτυξης που βρίσκομαι. Μπορεί να πρόκειται απλά για εξοικείωση με το σώμα του άλλου και, κυρίως εξ'αυτού, βελτίωση της απόλαυσης. Practice makes better.
(2) Να ομολογήσω στον εαυτό μου και τους άλλους ότι έχω πέσει έξω. Να φανώ επιπόλαιος, ανώριμος, χαζούλης, επιφανειακός. Μπας και συμπεριφέρομαι ως καθυστερημένος έφηβος που προσκολλάται σε όμορφη και 'ερωτική' γυναίκα; Χμμμμμ - επόμενο θέμα, πα'ακα'ώ.
(3) Το κυριότερο: να δεχτώ ότι απέτυχα στις εγωϊστικές μου προσδοκίες, παραφουσκωμένες από χρόνια αναμονής, ερεθισμένες από παλιές πληγές, φλέγουσες.  Κολλάω εγωϊστικά, στη "φωτογραφία" ενός φανταστικού μέλλοντος όπου όλα ευθυγραμμίζονται σε ένα τέλειο ρομαντικό όνειρο. Και γιατί το Σύμπαν μου το χρωστάει (και δεν το ξέρει κι'όλας); Για μαζευτείτε Κε Prths. Για μαζευτείτε!
Το χειρότερο είναι πως γρήγορα η σχέση γίνεται συγκρουσιακή. Και οι δύο πλευρές βγάζουμε βία: δοκιμάζουμε να πάμε τα πράγματα εκεί που θέλουμε, καθοδηγούμε, πιέζουμε, επιβάλουμε. Βάζουμε όρια. Αντιμετωπίζουμε συνοριακά επισόδια. Πόλεμος...
Οι ερωτικές σχέσεις είναι ίσως πεδίο ισορροπίας αλλά όχι πεδίο σύγκρουσης. Αυτό δεν μπορώ να το επιτρέπω στον εαυτό μου. Καιρός να τα βάλω σε τάξη. Να δουλέψω την ειρήνη μέσα μου. Και βλέπουμε...

(ξανά) Za'atar: τομάτε λιαστέ, εμπλουτισμένε

Σε μια στιγμή αναπόλησης, θυμήθηκα κάτι μυστήριες πρωτοβουλίες που ανέπτυξα όταν έχω κέφια. Σκέφτομαι: "Ιστολόγιο είναι - ότι θέμε λέμε. Shoot". Οπότε: take cover!
Για σκοτεινούς και ανεπιβεβαίωτους λόγους, θεώρησα πως το za'atar (παλαιότερη ανάρτηση) αρωματίζει ωραία τις λιαστές τομάτες.
Τα βασικά υλικά είναι οι λιαστές ντομάτες και ελαιόλαδο, όσο χρειάζεται για να αντικαταστήσει τον αέρα ανάμεσα στις (συμπιεσμένες) ντομάτες. Για ένα δοχείο του ενός λίτρου, θα χρειασθούν περίπου 1/2 κιλό ντομάτες και 1/3 του λίτρου ελαιαόλαδο.
Είναι καλό οι ντομάτες να περάσου τη νύχτα στο νερό (το κολύμπι τους αρέσει πολύ, εξάλλου :). Το πρωί τις στραγγίζουμε καλά και αρχίζουμε να τις τοποθετούμε σε στρώσεις στο δοχείο της αρεσκείας μας. Ανάμεσα σε κάθε στρώση, μπορεί κανείς να βάλει "καρύκευμα" όπως, ενδεικτικά:
αγγούρι, σε ψιλές-ψιλές φέτες
- φρέσκο ή ξηρό κρεμμύδι, ομοίως
- κάπαρη (προσθέτει άρωμα)
- καφτερή πιπερίτσα (δια ριψοκινδύνους πυροφάγους)
Και φυσικά: ζά'αταρ! Δένει τέλεια με το ελαιόλαδο (είναι, άλλωστε, ο παραδοσιακός φυσικός του φίλος) και δίνει ένα όμορφο άρωμα στις ντομάτες.
Στη συνέχεια, συμπληρώνουμε ελαιόλαδο. Σιγά-σιγά - να διώξει τον αέρα και να αγκαλιάσει όλό το περιεχόμενο του δοχείου. Η απομάκρυνση του αέρα επιταχύνεται ζεσταίνοντας το δοχείο και πιέζοντας ή ανακινώντας ελαφρά τις ντομάτες και το καρύκευμα. Λίγες μέρες αρκούν για να "ωριμάσει" το μίγμα. Οι λιαστές ντομάτες (μαζί με το λάδι τους) προσθέτουν μια νοστιμότατη και αρωματική νότα σε λαχανικά, ομελέτες, ψωμί κλπ. κλπ...

A light from the shadows

Είναι κάτι κρύες βραδιές... Απόψε διάβαζα κουβέντες στον Ιστό. Ζεστάθηκα μ' αυτά που έγραψαν - ας είναι καλά - τρεις κοπέλες. Μελαγχολική διάθεση. Αλλά και τί ωραίο άρωμα! Μου ήρθε στο νου το ποίημα του J.R.R. Tolkien. Αφιερωμένο.

ALL THAT IS GOLD DOES NOT GLITTER
All that is gold does not glitter,
Not all those who wander are lost;
The old that is strong does not wither,
Deep roots are not reached by the frost.
From the ashes a fire shall be woken,
A light from the shadows shall spring;
Renewed shall be blade that was broken,
The crownless again shall be king.

Τί να μην ρωτήσω, Κύριε Gödel;

"Ο άνθρωπος στο χωρισμό φαίνεται", λένε. Σωστή κουβέντα. Ένα από τα πιο αποκαλυπτικά στοιχεία είναι η αναζήτηση του "γιατί". Όταν ζητάω από τον άλλο να εξηγήσει γιατί χωρίσαμε: ¨πες τη γνώμη σου, δώσε την αποψή σου".

Υπάρχουν τρεις περιπτώσεις.

α) Για να ξέρω πώς συμπεριφέρονται, με μια επιφανειακή έννοια:  τί θα κάνω ή θα αποφύγω σε επόμενη σχέση. Είναι εγωϊστικό: ουσιαστικά αδιαφορώ για τον άλλο και θέλω να αποσπάσω ατομικό όφελος - όχι να επενδύσω στη σχέση. Είναι και άνόητο διότι κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του: πιθανότατα η επόμενη σχέση θάναι κάτι τελείως διαφορετικό. Σε κάθε περίπτωση, ο άλλος δεν οφείλει να εξηγήσει τίποτα.

β) Γιατί όντως δεν είμαι σίγουρος, έχω θολώσει. Ζητάω να ακούσω την άποψη του άλλου για να σχηματίσω γνώμη. Επιπόλαιο: κάτσε, σκέψου, και μετά μίλα. Επίσης ανόητο: τί θα γίνει μετά; θα καταλήξω να αποφασίσω με τη συμβουλή του άλλου. Πόσο "δική μου" είναι αυτή η απόφαση;

γ) Γιατί έχω κάνει κάτι ανέντιμο και δεν ξέρω κατά πόσο το γνωρίζει άλλος. Ψαρεύω στα τυφλά. Ανησυχώ πόσα ξέρει για μένα και, πιθανά κρίνοντας από τον ίδιο το χαρακτήρα μου, φοβάμαι πως ίσως με εκθέσει σε τρίτους, με εκδικηθεί.

Η μόνη ντόμπρα περίπτωση: να έχεις μετανοιώσει - στ' αλήθεια.  Και πάλι, τότε δεν ρωτάς. Λές "λυπάμαι, κατάλαβα, έφταιξα σ' αυτό κι' αυτό, διότι..." Και αν θέλεις: "θα τ' αλλάξω, θέλεις να μ' εμπιστευθείς και να δοκιμάσουμε πάλι μαζί;"

This too shall pass

I crossed with a lady-rabbit some time ago. She told me the tale of a kind King (no less than king Solomon, according to Jewish tale), wholeheartedly devoted to the happiness of his people. To rule rightly, the king felt he needed above all to keep a composed mind in every situation.
He ordered his master goldsmiths to make him a precious ring he was to wear at all times. Once the ring  delivered, he chartered the land's wisest mystics to devise an inscription for it: a script that would encourage him in harsh times and inspire humility when prosperous. The congress of sages sat for years and years. At long last, they produced a simple four-word motto: "This too shall pass".
A beggar myself, maybe this is as much as i keep of the lady-rabbit. More than just sharing this story, she exemplified it by leaping in and out of my life. Should you linger on the churchyard after mess on a sunny Sunday, you may notice the prints of her tender feet still on my heart.
Indeed, then: this too shall pass.

Aux armes!

I see a dark sail on the horizon
set under a black cloud that hides the sun.
Bring me my broadsword and clear understanding.
Bring me my cross of gold as a talisman.

Jethro Tull, Broadsword

Za'atar

Εθίστηκα στο za'atar την πρώτη φορά που πήγα στη Μέση Ανατολή - εδώ και μια δεκαετία σχεδόν. Όπως και πολλά αυτών των Τόπων, με δένει με τα παιδικά μου: φέτα ψωμί με ρίγανη και λάδι, και στο δρόμο...
Τα τελευταία 2-3 χρόνια χρησιμοποιούσα στο σπίτι ζάταρ από το Χαλέπι (Aleppo) - είναι λένε το καλύτερο. Πρόσφατα το απόθεμα τέλειωσε και, σε μια κίνηση απελπισίας, δοκίμασα να φτιάξω τη δική μου εκδοχή. Παραθέτω τη συνταγη - δοκιμαστε με ευθύνη σας.

ΥΛΙΚΑ (σε μέρη)
5 θρούμπι
4 θυμάρι
2 ρίγανη
1 ματζουράνα (προαιρετικά, για λεπτότερο άρωμα)
1 κύμινο
1 αλάτι θαλασσινό
2 σουσάμι
1/2 πάπρικα (προαιρετικά, για πικάντικη γεύση)

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Τρίβουμε μαζί το θρούμπι, το θυμάρι, το κύμινο και το αλάτι (και τα προαιρετικά). Ψιλό-ψιλό, στο γουδί ή τον κόφτη. Καβουρδίζουμε το σουσάμι αναδεύοντας σποραδικά σε ένα σκεπασμένο τηγάνι, ώσπου να μαυρίσουν αρκετοί από τους σπόρους. Το ανακατεύουμε στο πρώτο μίγμα.

ΣΑΒΒΑΤΟ
Το ζάταρ πάει ως καρύκευμα πάνω σε φρέσκα λαχανικά (ντομάτα, αγγούρι, μαρούλι, ελιές). Επίσης και σε βραστή πατάτα ή αυγό. Από πάνω ελαιόλαδο, πλούσια. Και σε ψωμί, ή πίττα αραβική, ή...

Ex carcere

Μαρμαρωμένοι θα σταθούν
Οι ρήτορες κι'οι λωποδύτες
Ζητιάνοι, εταίρες και προφήτες
Μαρμαρωμένοι θα σταθούν.

Χθες το απόγευμα συναντηθήκαμε μ' ένα φίλο που πρόσφατα βγήκε απ'τις αγροτικές φυλακές. Θυμηθήκαμε διάφορα. Μοιραία, η κουβέντα ήρθε και στα παλιά: τη δίκη. Ζόρικη υπόθεση...
Η πολιτική αγωγή ήταν αριστούχοι της Νομικής - ένας κι' ένας. "Έκανε ζημια σε τέτοιον καλό άνθρωπο", είπανε. "Χρυσό παιδί και το σακάτεψε" - και δώστου ν' αραδιάζουν τέτοια στο Δικαστήριο.
Τί να κάνει και η υπεράσπιση, αφού είδε τα σκούρα επικαλέσθηκε "έγκλημα πάθους". Μέχρι εκεί έπαιρνε - δεν τρώνε δα και κουτόχορτο οι δικαστές.  Πρωτόδικα του τη ρίξανε γερή.
Τυχερός ο φίλος μου. Επεσε στον καλό Εφέτη. "Αφού ο δράστης είναι ο ίδιος και το θύμα!", είπε. Κι' έκοψε τα ισόβια.

Λόγος αληθείας

Πολλές φορές είναι καλύτερα να μην μιλάμε.

Πρέπει να μιλάω, να λέω "την αλήθεια"; Ναι - αλλά ποιά αλήθεια, με ποιόν τρόπο, πότε, σε ποιόν; Κάποιοι μου λεν "πρέπει να λέμε πάντα τα πράγματα όπως είναι και όπως τα νιώθουμε" ή, ακόμη, "ο περιορισμός της έκφρασης είναι υποταγή, κοινωνική σύμβαση, ανελευθερία".
Δεν το πιστεύω. Κοινωνική και προσωπική ευθύνη- ναι. Όχι όμως σύμβαση. Είναι αντίληψη και χρήση της (υπερ-) δύναμης του λόγου. Ο λόγος είναι εργαλείο στην υπηρεσία μας. Μπορεί να τραυματίσει ή να ανακουφίσει. Όπως και το σώμα, η δυναμή, οι σκέψεις, τα συναισθήματα. Δεν τα διαθέτουμε σε όλους με τον ίδιο τρόπο.

Έχω πολλές αλήθειες.

1. Η αλήθεια μου. Ότι λέω προέρχεται από τον εαυτό μου - διαβάζω κεφάλαια από την ιστορία όπως την έγραψα ο ίδιος: όπως ταιριάζει στον εσωτερικό μου κόσμο. Ας πούμε ότι έκανα 5 χρόνια κάτεργο για βιασμό (15 έκανα, αλλά τεσπάν). Μπορώ να πω: "χρήσιμη εμπειρία, έμαθα πολλά, διδάχθηκα..." Είναι αλήθεια; Είναι. Μπορώ να πω "μ' αγάπαγε με τον τρόπο της" - αλήθεια κι'αυτό. Αλλά όσα και να πω, ποτέ δεν είναι όλη η αλήθεια. Είναι κι' άλλα πολλά - πού να σας τα λέω τώρα...

2. Η αλήθεια του συνομιλητή. Θα δει τα λόγια μου με το δικό του πρίσμα - μπορεί παραμορφωμένα, άνισα, αλλιώτικα. Ίσως πληγωθεί, ίσως ξυπνήσουν παλιοί πόνοι μέσα του, ίσως θρέψουν ένα από τα θηρία που κουβαλάει. Επέζησε από ναυάγιο; Να του αναλύσω τον πίνακα του Géricault για να μάθει πόσα ξέρω για τις καλές τέχνες (την τύφλα μου, δηλαδή). Σ' άλλη περίπτωση πάλι ίσως πιαστεί από μια κουβέντα και χτίσει όνειρα, "περπατήσει μόνος του το έργο".  Έχει και αυτός ανάγκη να γράψει την ιστορία του - όσο κι'εγώ.

3.  Η αλήθεια της σχέσης. Ο λόγος είναι επικοινωνία. Χτίζει ή καταστρέφει την ανθρώπινη σχέση. Τη διαμορφώνει. Ας πούμε, ο διπλανός μου στη στάση στέκεται απρόσεκτα και κινδυνεύει. Τί να του πώ; "Αγαπητέ, σας ενημερώνω ότι το λεωφορείο της γραμμής 415, βάρους 8,2 τόννων με οδηγό τον κο τάδε και 28 επιβάτες προσεγγίζει με ταχύτητα 23,7 χιλιομέτρων ανά ώρα σε τροχιά που δίνει πιθανότητα 98% να συνθλίψει το δεξιό πόδι σας". Αλήθεια; Ναι. Το λέω; Όχι. Τον βουτάω τσουβαλιαστό και τον τραβάω σε ασφάλεια ("επ!"), αν μπορώ. Στην πρώτη περίπτωση είμαι κόπανος - στη δεύτερη με κερνάει τσιγάρο. Έτσι πάει. Δεν λέμε τα ίδια παντού. Στο πλαίσιο ποιάς σχέσης μιλάμε; με το Θεό που πιστεύουμε, το φίλο που μας συμβουλεύει, τον ετοιμοθάνατο που ξεπροβοδίζουμε, το γιατρό μας, το σύντροφο με τον οποίο εδραιώνουμε αμοιβαία εμπιστοσύνη; Εξαρτάται, σας λέω - εξαρτάται.

Πάνω απ' όλα, ο λόγος είναι ατελής. Αυτό που ο άνθρωπος διαθέτει είναι λόγος - όχι Ο Λόγος. Αυτός ήταν "εν αρχή" - πάει. Τα λόγια μου εξωτερικεύουν το νου μου. Φορές-φορές νομίζω πως τα κατάλαβα όλα (μα όλα) με το μυαλό μου. Μετά τρώω μια ήττα και ισιώνω - τα πράγματα, παραδέχομαι, είναι κι' έτσι αλλά είναι κι' αλλιώς. Με μαλώνω... Πως μού' ρθε να θεωρήσω ότι όλο το Σύμπαν χωράει στο κεφάλι μου; Έπαρση. Ύβρις.

Θάθελα ο λόγος μου να πλησιάζει το χρηστό λόγο. Να υπηρετεί τη σχέση μου με τον κόσμο. Να θυμάμαι ότι η "αλήθεια μου" δεν είναι η μόνη, η απόλυτη, η αιώνια.  Να μάθω να υπολογίζω τον άλλο και τα συναισθήματά του: οτι στο κάτω-κάτω απευθύνομαι σε άνθρωπο. Να νοιάζομαι. Να αξιωθώ να προσέχω τη σχέση με τον άλλο, να την τιμώ.

Αισθάνομαι πως μια είναι η απάντηση. Μια η οδός. Με αγάπη - όσο μπορώ.

Om (ημέρα)

ημέρα...

Μυστήριο.
Η χάρις - αιώνια, απέραντη, τέλεια - μου δόθηκε και πάλι. Ή μάλλον: μου φανερώθηκε στιγμιαία. Μια υπόμνηση, ένα άγγιγμα, μια ακτίδα. Τί φωτίζει;
Μυστήριο.

Om (νύχτα)

νύχτα...
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः

Εσύ που αναζητάς,
άκου τον πραγματικό καϋμό της καρδιάς σου -
Μην κοιμάσαι!
Δώσε μια νύχτα της ζωής σου στην αγρύπνια -
Μην κοιμάσαι!

Jelalaldin Rumi, Divan e Shams e Tabriz

Malas noticias

Τα νέα δεν είναι καλά.
Απόψε μίλησα με τον αδελφό μου στο τηλέφωνο. Είπε πως μια στατιστική πριν 5 χρόνια έβγαζε 2 κύριους λόγους τριβής και χωρισμού στα ζευγάρια (σε γάμο ή σχέση): δεν τα πηγαίναν καλά ερωτικά - και δεν πρόσεχαν τα συναισθήματα αλλήλων.
Μέχρι εκεί καλά. Εκεί έχω μείνει: wake me up when September ends. Πρώτα απ'όλα, νομίζω αυτά πηγαίνουν (όταν πάνε) μαζί. Όσο προσέχεις τα συναισθήματα του άλλου, ο έρωτας γίνεται πιο ουσιαστικός. Εξάλλου, γι'αυτό δε μ'αρέσει ο όρος 'κάνουμε sex' - θάθελα να 'κάνουμε έρωτα'. Έτσι , όταν η μέριμνα για τον εσωτερικό κόσμο του άλλου λείπει, η ερωτική ζωή ατονεί. Τότε (και τώρα - νόμιζα) το πρόβλημα προέρχεται από τον ατομισμό (εγωϊσμό, αν θέλετε), τον οποίο η κοινωνία μας προάγει. Ταυτόχρονα, κλείνει μια πύλη για την αγάπη, την ανέλιξη. 
Η τωρινή στατιστική λέει πως τα ζευγάρια χωρίζουν για οικονομικές διαφορές - να μοιράζονται δίκαια τα βάρη και οι απολαύσεις.
Προσπαθήσαμε, με τον αδελφό μου, να το εξηγήσουμε. Δε βγαίνει σε καλό. Νάτα μας:
1. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τις υλικές απολαύσεις που προέρχονται από έξω από το ζευγάρι - αυτές είναι που κοστίζουν σε χρήμα. Είμαστε μαζί (ok, που λένε τα κορίτσια) όμως βασικά χαιρόμαστε τα ταξίδια, τις εξόδους, την καλοπέραση, τα gadgets, το sex. Οι άλλες - οι χαρές της ανακάλυψης του άλλου ανθρώπου - έχουν περάσει στα αζήτητα.
2. Η οικονομική κρίση έχει συμπιέσει τα διαθέσιμα. Έτσι, το πρόβλημα της κατανομής πόρων/απόλαυσης μεταξύ των εταίρων παίρνει προτεραιότητα. Ποιός πληρώνει και ποιός απολαμβάνει -  voilà la question. Για να απαντάει σε κάθε στιγμή, το ζευγάρι κρατάει τεφτέρια - γίνονται λογαριασμοί: it's only business - nothing personal. 
3. Ειδικά για τις γυναίκες: χάος στο χασάπικο. Δέχονται σκληρότερη πίεση να προσκυνήσουν τον καταναλωτισμό, χρειάζονται περισσότερη δουλειά για να βγάλουν λεφτά. Και από πάνω μια κοινωνία να τις διδάσκει  "πουλάς κρέας - κοίτα να πιάσεις καλή τιμή" (όσο προλαβαίνεις).
Για το νεκροταφείο ρομαντικών, πάμε καλά παρακαλώ;

Panem doloris

ανοίξαντός Σου την χείρα, τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος, αποστρέψαντος δε Σου το πρόσωπον ταραχθήσονται (ΨΔ ργ')

Κύριε, σ' ευχαριστώ που ακόμα με ακούς.
Κατάλαβα τόσα  σφάλματα που έκανα - και τρέμω όταν σκέφτομαι αυτά που δεν έχω ακόμα δει.  Σε άφησα, Σε πρόδωσα, Σε πολέμησα. Συντάχθηκα με το Σκοτάδι για να ικανοποιήσω το "εγώ" μου, παραδόθηκα στον εγωϊσμό μου. Έγινα τέρας, ένα τυφλό άψυχο θηρίο - άδειο και βίαιο. Οργή, εκδίκηση,  πάθος με ορίζουν. Υπηρέτησα ένα εγωϊκό κατασκεύασμα: να αποδείξω ότι είμαι δυνατός, ικανός, ελκυστικός, επαρκής. Να δείξω στον κόσμο - να καυχηθώ - ότι έχω δυνάμεις, οτι "μπορώ", οτι "μετράω".
Ο εγωϊσμός μου γέννησε πάθος - άσβεστο και αδηφάγο. Τρελλός από τον πόνο και το φόβο της αποτυχίας, δημιούργησα και άλλο πόνο μέσα μου και γύρω μου. Υποδουλώθηκα. Αφέθηκα. Μίκρυνα.
Λέρωσα τον εαυτό μου - το πλάσμα Σου, Αγαπημένε - το διέστρεψα και το ταπείνωσα. Ξόδεψα φως για να βαθαίνω το σκοτάδι.  Με ακύρωσα. Τώρα νιώθω ανάξιος να είμαι στα  χέρια Σου.
Κύριε, ντρέπομαι. Κύριε, δεν έχω θάρρος να Σου ζητήσω πια τίποτα. Ούτε και δύναμη να μη θρηνώ.

Nisi Dominus

Κάτι έγινε. Ξανά. Πόνος. Μια σχέση με δραματική εξέλιξη. Πάλι, αναρρωτιέμαι: οι άνθρωποι δείχνουμε έναν εαυτό και έχουμε μέσα τους έναν  άλλο, μια βαθύτερη "ουσία"; Πώς βρίσκεται αυτή η "ουσία'"; Έχω το δικαίωμα να προσπαθώ να ανακαλύψω την ουσία των άλλων - και τί ακριβώς ψάχνω να βρω; Μήπως έτσι γίνομαι κριτής και δικαστής;
Αισθάνομαι πως σίγουρα πρέπει να ανακαλύψω τη δική μου ουσία, τον εαυτό μου. Να ενωθώ μαζί του - να γίνω ένας, στ'αλήθεια. Να μ'αγαπήσω. Αυτό το νιώθω βαθιά - είναι ανάγκη. Και σ'αυτό δεν πάω καλά. Το ξέρω: έχω πολύ, πολύ,  πολύ δρόμο...
Όμως γιατί να ψάχνω κάτι στον άλλο; Μήπως η ανακάλυψη του εαυτού μου περνάει από την εξέταση της ουσίας εκείνου; Ίσως - αλλά η ανακάλυψη μέσα από τη συναναστροφή είναι ενεργητική. Δεν υπάρχει παρατήρηση χωρίς δράση. Κάτι σαν την αρχή του Heisenberg. Το ψάξιμο είναι πράξη. Έχει επιπτώσεις, άρα έχει όρια. Ποιά είναι τα όρια;   Ποιό δίκαιο τα περιχαρακώνει; Κάνω κάτι για να γνωρίσω τον άλλο, και η πράξη μου γυρίζει πίσω και με χτυπάει. Μέσα, στο βάθος μου.
Δεν υπάρχει απάντηση με λόγια, με τη σκέψη - το νιώθω. Η αγάπη είναι η μόνη λύση. Αν αξιωθώ να κινούμαι από αγάπη, μέσα στην αγάπη, τα όρια μπαίνουν μόνα τους. Οι πράξεις γίνονται απλές. Φυσικές. Ουσιαστικές. Και οι σκέψεις το ίδιο. Χωρίς "εγώ". Αμήν
Nisi Dominus: Cum dederit dilectus suis somnum
(A. Vivaldi, 1720?, Ch. Hogwood / J. Bowman 1976)

Γράμμα σε μιαν άγνωστη

Απόψε χρειάζομαι να μιλήσω με μιαν άγνωστη. Να ζητήσω συγνώμη. Να τα πω στον εαυτό μου. Αυτά - όσα κατάλαβα. Ιδού λοιπόν: Brief zu un unbekannt.

1. Δεν ήμουν αληθινός. Τίμιος. Με τον εαυτό μου και με σένα. Συμφώνησα να σχετιστώ μαζί σου ερωτικά ενώ ήξερα οτι είσαι ήδη σε μια σχέση με άλλον άνδρα. Έτσι ξεκίνησα με ερωτηματικά για τη φύση και την πορεία της σχέσης μας - και το δέχτηκα. Μέσα μου σκεφτόμουν πότε θά έρθει η σειρά μου, πότε θα βρεθούμε σε κρίση και θα κάνεις τα ίδια. Πώς εννοείς τη "σχέση", σκεφτόμουν - τί θεωρείς σωστό ή λάθος; Δεν ήμουν ακέραιος, από την αρχή. Αφέθηκα στην εγωϊκή έπαρση (λαχτάρα; πόθος; ανάγκη επιβεβαίωσης;) οτι φέρθηκες ανέντιμα για "πρώτη και μοναδική φορά", παρασυρμένη από την ερωτική ορμή σου για μένα.
Ίσως αρχικά είχα το ελαφρυντικό ότι άφηνα μια ευκαιρία: να δείξεις αλλιώς, να διαψεύσεις τις επιφυλάξεις μου. Όμως αυτό δεν έγινε ποτέ - αντίθετα, έμαθα από σένα παραστρατήματα και ανειλικρίνειες, παλιές και πρόσφατες, που αποτελείωσαν την εμπιστοσύνη μου. Πρόβαλες και εξωράϊζες συνεχώς το παρελθόν - τους πολυάριθμους εραστές με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Ήθελες να διατηρήσεις επαφές με το περιβάλλον του ως πρόσφατα "συντρόφου" σου - αισθάνθηκα οτι δεν επένδυεις στη σχέση μας ούτε την προάγεις γύρω μας και (κυρίως) μπροστά. Ότι δεν "μας" εκπροσωπεις.
Σ' άφηνα να μιλάς για αφοσίωση, ένωση, φως - ενώ έβλεπα να πυκνώνει γύρω μας το σκοτάδι. Αδράνησα, και μας άφησα να κυλήσουμε μαζί στο φόβο.

2. Δεν ήμουν θαρραλέος. Άσκησες απρόκλητα βία πάνω μου και τραυμάτισες τη σχέση μας. Μου επέβαλες τις σοβαρές συνέπειες των δικών σου αποφάσεων - χωρίς τη συγκαταθεσή μου. Με παραπλάνησες με ψέμματα και τα επαναλάμβανες για καιρό, με δικαιολογία "να αποφύγεις τη ντροπή". Σε είδα τότε σαν ερωτηματικό αντί για στήριγμα - η εμπιστοσύνη μου κλονίστηκε βαθειά. Τι θα γίνει αύριο, αναρωτήθηκα, όταν θα χρειασθεί να πάρεις σοβαρές αποφάσεις, να αναλάβεις ευθύνες; Τι θα αλλάξει; Πόσοι και πόσο θα πονέσουν από την αδιαφορία σου; Και ποιά από τα λόγια σου είναι αληθινά και ποιά υποκριτικά;
Θα μπορούσα να δικαιολογηθώ, αρχικά, με το πρόσχημα της αφοσίωσης - να σταθώ πλάι στον άνθρωπό μου. Όμως συνέχισες να πλήτεις τη σχέση μας: μού 'δειχνες ξανά και ξανά την προσήλωσή σου σε εγωϊκά φαντάσματα: να δικαιολογήσεις το μακροσκελές ερωτικό ιστορικό σου, να παρουσιάζεσαι "εντάξει" και ευχάριστη στους πάντες, να βρείς "κάποιον" (λες και εγώ έγινα "ο κανένας") να σου δώσει γάμο και παιδίά. Σε είδα να σκοτώνεις το "εμείς" για να θρέψεις το "εγώ" σου και δε μίλησα. Να επικαλείσαι το δίκαιο, την αγάπη και την ελευθερία - και να τα εξευτελίζεις προκλητικά μπροστά μου. Να περνάς τα όρια. Και δεν σε αντιμετώπισα.

3. Δεν ήμουν υπομονετικός. Δεν αφέθηκα στο βηματισμό του σύμπαντος. Σε πίεσα. Σε έφερνα προ τετελεσμένων - ίσως υπέθαλπα το δίλημμα είτε να διακόψουμε είτε να έρθεις πιο κοντά μου. Σου στέρησα τη φυσική σου ροή, την ελευθερία να διαλέξεις το ρυθμό σου. Σε ερωτεύθηκα παράφορα: σε ήθελα κοντά μου, κτητικά, με όλες μου τις δυνάμεις. Δεν μπορούσες και δεν ήθελες να με ακολουθήσεις σ' αυτήν την τροχιά και το έβλεπα. Δεν είχες καμμιά υποχρέωση, εξ' άλλου. Αντίθετα, εγώ όφειλα να σου δίνω χώρο και χρόνο να νιώσεις, να σκεφθείς, να εκδηλωθείς, να σταθεροποιηθείς - να τα βρεις με τον εαυτό σου. Έκλεβα την ευκαιρία να τα δεις με την ησυχία σου, στον καιρό σου. Και να δω κι' εγώ καθαρότερα.

4. Δεν ήμουν μετρημένος . Άφησα το θυμό μου να σωρεύεται, ενώ διαισθανόμουν πως ο μαζεμένος πόνος μου θα φέρει έκρηξη. Παραδόθηκα στην εγωϊκή μου οργή. Και, όντως, φέρθηκα βίαια: σε πλήγωσα, σε ταπείνωσα, σε λόγχισα με τρόπο απαράδεκτο. Έδωσα πρώτος ανοιχτή διέξοδο στη σωρευμένη βία μεταξύ μας. Δεν υπήρχε ανάγκη γι'αυτό. Είμαστε ελέυθεροι: οι επιλογές μας ανήκουν - όπως και οι επιπτώσεις τους. Πολύ περισότερο: δική μου η ευθύνη να προλάβω το θυμό μου, δική μου αμαρτία να τον αφήσω να ξεσπάσει.

5. Δεν ήμουν αποφασιστικός - θόλωνα. Οι διαφορές μας δεν μπορούσαν να λυθούν με συζήτηση. Δεν υπήρχε πια εμπιστοσύνη: το έβλεπα και το έβλεπες. Τα λόγια δε βοηθούσαν διότι η βάση (ο σεβασμός, η αποδοχή, η εκτίμηση) έλειπε. Η σχέση μας έγινε μια σύγκρουση μεταξύ των "εγώ". Κάθε στιγμή, κάθε κίνηση προσέθετε νέα στρώματα πόνου. Ανέβαλα την απόφαση να διακόψουμε. Παρέλυσα, δεν μ'  άκουγα, δεν μ' ένιωθα. Χώριζα από τον εαυτό μου αντί να χωρίσω από σένα. Και το ανέχθηκα.

6. Πάνω απ'όλα, δεν ήμουν διαυγής. Παρέβλεπα το προφανές: η μεταξύ μας έλξη, το ερωτικό πάθος μας ανακούφιζε πληγές και μπάλωνε κενά. Η σχέση μας έγινε "συνεργείο επισκευών". Καθένας μας μάζευε δυνάμεις - για να διεκδικήσει αυτά που η ζωή του στέρησε και "του χρώσταγε". Δικαιολογημένο ίσως, όμως με ριζικά διαφορετικό, μεταξύ μας, ζητούμενο. Ιδιο στα λόγια (πράγμα εύκολο εξάλλου) - αταίριαστο στην πραγματικότητα, στην πράξη. Δεν είχαμε κοινούς στόχους, αρχές, αξίες για να χτίσουμε αμοιβαίο σεβασμό, ευασθησία, υπευθυνότητα, εκτίμηση, αγάπη. Δεν υπήρχε αληθινό "μαζί". Τό αισθανόμουν αλλά μου το έκρυβα.

Χαμένη άγνωστη, αυτά κατάλαβα, σ' αυτά έσφαλα, γι' αυτά ζητώ συγνώμη.