Ave Maria, gratia plena

Πολλές φορές έχω την εντύπωση πως στις ανθρώπινες σχέσεις ψάχνουμε το δρόμο μας με στραβό μπούσουλα. Μπερδεύουμε τη συγνώμη με την έκφραση λύπης. Την επανόρθωση με την τιμωρία. Τη συγχώρεση με την ανοχή.

Στη βάση είναι η συγνώμη. Σημαίνει "σύμφωνη γνώμη". Δηλαδή καταθέτουμε στον άλλον, τον οποίο έχουμε πλήξει, τη γνώμη μας για την πράξη μας: "έσφαλα, έκανα λάθος". Εξηγούμε οτι η πράξη ή η συμπεριφορά μας δεν μας εκφράζει αληθινά - στο βάθος μας. Πως καταλάβαμε οτι του προκαλέσαμε βλάβη και μάλιστα άδικα. Πως αναγνωρίζουμε οτι πράξαμε αντίθετα προς την ανθρώπινη ουσία μας - σ'αυτά που πιστεύουμε. Η κρίση μας είναι, επομένως, ίδια με τη δική του. Έχουμε κοινή γνώμη. Έχουμε τις ίδιες αρχές. Τις ίδιες αξίες.

Αντίθετα, αν αρχίσουμε τις δικαιολογίες, το μήνυμα είναι σαφές: "ότι έκανα έκανα, είχα τους λόγους μου - αν σ'αρέσουν". Εξάλλου, αν θέλαμε να "βγούμε από πάνω" τί διαφορετικό θα κάναμε; Ακριβώς αυτό. Θα εξηγούσαμε ότι στις συνθήκες στις οποίες βρεθήκαμε οι πράξεις μας ήταν αναγκαίες και αναπόφευκτες - συμπαντικά προγεγραμμένες - κάτι σαν μέρος του ατομικού μας dharma. Αποφεύγοντας, βέβαια, να αναλάβουμε την ευθύνη τους ή να τις κρίνουμε.

Η αποφυγή της συγνώμης και η παράθεση δικαιολογιών δεν είναι μόνο βία και ανευθυνότητα, αλλά και έπαρση. Υποτιμάμε τον άλλο: ποιός είναι αυτός που θα του επιτρέψουμε να ακούσει ή να εκφράσει κρίση για τα πεπραγμένα του τέλειου και πολύτιμου εαυτούλη μας; Μήπως και εκείνος δεν έχει κάνει κάποτε τα ίδια και χειρότερα; Ας κοιτάξει να μαζέψει τα χάλια του και - όταν επιτέλους γίνει ισότιμο μέλος της ανθρωπότητας - μιλάμε.

Και βέβαια, με αυτόν τον τρόπο, δεν προκύπτει καθόλου ποιά είναι η αληθινή μας γνώμη και αξία. Αντίθετα, υπονοείται οτι καλώς κάναμε - και θα το ξανακάνουμε αν "πρέπει". Μήπως αποφεύγουμε τη συγνώμη διότι υποθέτουμε πως η κοινή γνώμη είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται ρητή επιβεβαίωση; Μα ίσα-ίσα: η πράξη μας μόλις έχει διαψεύσει αυτό το υποθετικό "αυτονόητο" και, με αυτήν την έννοια, έχει δικαιολογημένα κλονίσει την εμπιστοσύνη του άλλου στις αρχές και τις αξίες μας. Μήπως δεν αντέχουμε να ταπεινώσουμε το "εγώ" μας μπροστά σε συνάνθρωπο; Μήπως θεωρούμε μόνο άξιο συνομιλητή τον Κύριο με το οποίο έχουμε απευθείας σύνδεση;

Αντίθετα από το επιπόλαιο "sorry!", η αληθινή συγνώμη είναι δύσκολη διότι μας ανοίγει απέναντι στον εαυτό μας, την "καρδιά μας". Είναι κίνηση χάρης από εκείνον που τη ζητά.  Εμπεριέχει ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, μέριμνα. Μας εκθέτει στον άλλο: το μονάκριβο μικροεγώ μας πρέπει για λίγο να καταθέσει τα όπλα του: το φόβο, την οργή, τη ντροπή, την αλαζονεία, το δόλο. Γι'αυτό το λόγο, όμως, είναι και άχρονη: ποτέ δεν περισσεύει.

Μαζί με τη συγνώμη πάει και η αποκατάσταση. Είναι η διάθεση και η αναγνώριση της υποχρέωσης που έχουμε απέναντι στον άλλο - για τις βλάβες που προκαλέσαμε. Είναι ανεξάρτητη από την "τιμωρία" - δηλαδή αυτό που ενδεχομένως πάθαμε εμείς από τις πράξεις μας ή αυτό που αισθανόμαστε οτι "πληρώσαμε" για τα λάθη μας. Το δίκαιο μέτρο είναι πάλι ο άλλος και όχι το τραυματισμένο "εγώ" μας.

Η συγχώρεση πάλι είναι άλλο συγγενές θέμα. Ζητάμε από τον άλλο να μας διαθέσει "χώρο" - να δώσει τόπο στην οργή, που λέμε. Δηλαδή να επιλέξει να μην επιστρέψει το πλήγμα. Ίσως διότι (μέσω της συγνώμης) καταλάβει πως κατά βάθος έχουμε τις ίδιες αξίες και τότε μπορεί να δεχθεί τις δικαιολογίες μας ως ανθρώπινες αδυναμίες - σαν τις δικιές του και όλων: κοινές και μοιρασμένες. Ίσως πάλι επιλέξει να σταματήσει τον κύκλο της σύγκρουσης που δημιουργείται με την ανταπόδοση διότι δεν πιστεύει στη βία. Τότε αφήνει χώρο να συνυπάρχουμε - δείχνει ανοχή.

Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, αλλά αισθάνομαι πως η συγνώμη, η αποκατάσταση και η συγχώρεση είναι από τα πιο όμορφα "θαύματα" που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας. Είναι πράξεις αγάπης που μας θυμίζουν ποιοί είμαστε, που πάμε. Προς τα πού να κινήσουμε - στο δρόμο της επιστροφής.