Ave Maria, gratia plena

Πολλές φορές έχω την εντύπωση πως στις ανθρώπινες σχέσεις ψάχνουμε το δρόμο μας με στραβό μπούσουλα. Μπερδεύουμε τη συγνώμη με την έκφραση λύπης. Την επανόρθωση με την τιμωρία. Τη συγχώρεση με την ανοχή.

Στη βάση είναι η συγνώμη. Σημαίνει "σύμφωνη γνώμη". Δηλαδή καταθέτουμε στον άλλον, τον οποίο έχουμε πλήξει, τη γνώμη μας για την πράξη μας: "έσφαλα, έκανα λάθος". Εξηγούμε οτι η πράξη ή η συμπεριφορά μας δεν μας εκφράζει αληθινά - στο βάθος μας. Πως καταλάβαμε οτι του προκαλέσαμε βλάβη και μάλιστα άδικα. Πως αναγνωρίζουμε οτι πράξαμε αντίθετα προς την ανθρώπινη ουσία μας - σ'αυτά που πιστεύουμε. Η κρίση μας είναι, επομένως, ίδια με τη δική του. Έχουμε κοινή γνώμη. Έχουμε τις ίδιες αρχές. Τις ίδιες αξίες.

Αντίθετα, αν αρχίσουμε τις δικαιολογίες, το μήνυμα είναι σαφές: "ότι έκανα έκανα, είχα τους λόγους μου - αν σ'αρέσουν". Εξάλλου, αν θέλαμε να "βγούμε από πάνω" τί διαφορετικό θα κάναμε; Ακριβώς αυτό. Θα εξηγούσαμε ότι στις συνθήκες στις οποίες βρεθήκαμε οι πράξεις μας ήταν αναγκαίες και αναπόφευκτες - συμπαντικά προγεγραμμένες - κάτι σαν μέρος του ατομικού μας dharma. Αποφεύγοντας, βέβαια, να αναλάβουμε την ευθύνη τους ή να τις κρίνουμε.

Η αποφυγή της συγνώμης και η παράθεση δικαιολογιών δεν είναι μόνο βία και ανευθυνότητα, αλλά και έπαρση. Υποτιμάμε τον άλλο: ποιός είναι αυτός που θα του επιτρέψουμε να ακούσει ή να εκφράσει κρίση για τα πεπραγμένα του τέλειου και πολύτιμου εαυτούλη μας; Μήπως και εκείνος δεν έχει κάνει κάποτε τα ίδια και χειρότερα; Ας κοιτάξει να μαζέψει τα χάλια του και - όταν επιτέλους γίνει ισότιμο μέλος της ανθρωπότητας - μιλάμε.

Και βέβαια, με αυτόν τον τρόπο, δεν προκύπτει καθόλου ποιά είναι η αληθινή μας γνώμη και αξία. Αντίθετα, υπονοείται οτι καλώς κάναμε - και θα το ξανακάνουμε αν "πρέπει". Μήπως αποφεύγουμε τη συγνώμη διότι υποθέτουμε πως η κοινή γνώμη είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται ρητή επιβεβαίωση; Μα ίσα-ίσα: η πράξη μας μόλις έχει διαψεύσει αυτό το υποθετικό "αυτονόητο" και, με αυτήν την έννοια, έχει δικαιολογημένα κλονίσει την εμπιστοσύνη του άλλου στις αρχές και τις αξίες μας. Μήπως δεν αντέχουμε να ταπεινώσουμε το "εγώ" μας μπροστά σε συνάνθρωπο; Μήπως θεωρούμε μόνο άξιο συνομιλητή τον Κύριο με το οποίο έχουμε απευθείας σύνδεση;

Αντίθετα από το επιπόλαιο "sorry!", η αληθινή συγνώμη είναι δύσκολη διότι μας ανοίγει απέναντι στον εαυτό μας, την "καρδιά μας". Είναι κίνηση χάρης από εκείνον που τη ζητά.  Εμπεριέχει ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, μέριμνα. Μας εκθέτει στον άλλο: το μονάκριβο μικροεγώ μας πρέπει για λίγο να καταθέσει τα όπλα του: το φόβο, την οργή, τη ντροπή, την αλαζονεία, το δόλο. Γι'αυτό το λόγο, όμως, είναι και άχρονη: ποτέ δεν περισσεύει.

Μαζί με τη συγνώμη πάει και η αποκατάσταση. Είναι η διάθεση και η αναγνώριση της υποχρέωσης που έχουμε απέναντι στον άλλο - για τις βλάβες που προκαλέσαμε. Είναι ανεξάρτητη από την "τιμωρία" - δηλαδή αυτό που ενδεχομένως πάθαμε εμείς από τις πράξεις μας ή αυτό που αισθανόμαστε οτι "πληρώσαμε" για τα λάθη μας. Το δίκαιο μέτρο είναι πάλι ο άλλος και όχι το τραυματισμένο "εγώ" μας.

Η συγχώρεση πάλι είναι άλλο συγγενές θέμα. Ζητάμε από τον άλλο να μας διαθέσει "χώρο" - να δώσει τόπο στην οργή, που λέμε. Δηλαδή να επιλέξει να μην επιστρέψει το πλήγμα. Ίσως διότι (μέσω της συγνώμης) καταλάβει πως κατά βάθος έχουμε τις ίδιες αξίες και τότε μπορεί να δεχθεί τις δικαιολογίες μας ως ανθρώπινες αδυναμίες - σαν τις δικιές του και όλων: κοινές και μοιρασμένες. Ίσως πάλι επιλέξει να σταματήσει τον κύκλο της σύγκρουσης που δημιουργείται με την ανταπόδοση διότι δεν πιστεύει στη βία. Τότε αφήνει χώρο να συνυπάρχουμε - δείχνει ανοχή.

Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, αλλά αισθάνομαι πως η συγνώμη, η αποκατάσταση και η συγχώρεση είναι από τα πιο όμορφα "θαύματα" που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας. Είναι πράξεις αγάπης που μας θυμίζουν ποιοί είμαστε, που πάμε. Προς τα πού να κινήσουμε - στο δρόμο της επιστροφής.

Καπνιζόντων: fossil steel

Όπως και τα παγκάκια, τα παλιά τραίνα μου βγάζουν μια ιδιαίτερη νοσταλγία. Δεν είναι, άλλωστε, παράξενο: οικεία σύμβολα κίνησης, ανθρώπινης δουλειάς, ενέργειας. Τον Αύγουστο επισκέφθηκα την Καλαμάτα. Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, πλάι στο λιμάνι έχει γίνει κήπος και το κτήριο του σταθμού αναψυκτήριο - καφενείο. Όμορφα...
Κάθησα για καφέ. Τριγύρω αναπαύονται σκορπισμένες μηχανές και βαγόνια από εποχές περασμένες. Περιποιημένα, με τη σωστή δόση σκουριάς, αρμονικά με την πρασινάδα. Από δω περνούσαν τα τραίνα - για να φορτώσουν σε βαπόρια τα γεννήματα του τόπου. Όλα χρυσαφένια, σταμπαρισμένα με τη μάρκα του ήλιου της Μεσσηνίας: σταφίδες, λάδι, μέλι και -φυσικά- καπνός. Είναι να μην ανάψεις τσιγάρο ;)

The Philopsophical Society: Feline

Δύσκολος χειμώνας φέτος. Πρώτη φορά στο δρόμο. Πολύ κρύο. Το παλτό μου άρχισε να μη φτάνει. Πονούσα από την παγωνιά - ως τα κόκαλα. Και από φαγητό: άσχημα τα πράγματα - ούτε τροφή, ούτε νερό, ούτε γωνιά για την τουαλέτα μου ή φωλιά ζεστή. Καν τον ήλιο καλά-καλά δεν μπόρεσα να χαρώ, να ζεσταθεί η γούνα μου. Πολλοί κίνδυνοι: να μην έχεις που να σταθείς, πού να κουρνιάσεις ή να απλωθείς.
Δύσκολος χειμώνας αλλά τον έβγαλα. Τώρα ο καιρός, ευτυχώς, ζέστανε. Έμαθα κάπως να αποφεύγω τις κακοτοπιές. Να προσέχω, να κρύβομαι, να σωπαίνω. Και πεινάω λιγότερο - όλο και κάτι γίνεται. Μερικές φορές βρίσκω πιάτο με τροφή, έτοιμο τραπέζι στρωμένο - και θυμάμαι τα παλιά. Μάλλον το αφήνουν έξω για μένα. Έτσι νομίζω.
Προχθές μαζευτήκαμε η παρέα γύρω από μια γαβάθα. Ήρθε και μια γυναίκα να μας χαϊδέψει. Την αφησα να παίξει με τα αυτάκια μου. Πεθύμησα το ανθρώπινο άγγιγμα - πάει τόσος καιρός...
Μιλούσε με έναν άντρα πλάϊ της (μάλλον το "γάτο της", που λέμε εμείς). "Τί συνενοηθήκατε με την κοπέλα;", ρώτησε. "Θάρθει να πάρει τη γάτα της"; "Τί να σού πώ;" απάντησε αυτή, "Έίπε: 'Είναι πολύ άρρωστο, το κακόμοιρο. Έχω και τρεχάματα με δουλειές - πού χρόνος να ασχολούμαι. Εξάλλου, πόσο θα ζήσει, έτσι μόνο του;' Και χάθηκε."
Κοιτάχτηκαν, μετά κοίταξαν εμένα. "Curiosity kills the cat" είπε αυτός, σηκώνοντας τους ώμους.

Babatunde

Call me Batu. My real name is Babatunde. In yoruba, the language of my people, it means "father returns". When I was a child, my mother used to say I had the luckiest name in the family: my father would return some day - to take care of us. Mother is no more. And father never returned. In life, at least. They both keep coming in my dreams, though.
Kayin, my cousin and mate, claims Babatunde now has a new meaning. He is right, of course. It's my turn: I am a father of four - and must honour the promise in my name. I try to - really. I smile, I reach out, I wait.
But this place I'm in seems so far away. I don't mind hardship. It's the cold in people's eyes that makes me quiver, somehow. Seems my skin is too dark for them to trust me. And maybe theirs is too pale for me to feel at ease. I wonder...
Then again, Kayin says he knows why - but he won't tell. Not on this beach. Not on this day. Another time. When father returns.

Η καρδιά του λύκου

Μου αρέσουν οι λύκοι. Είναι ζώα όμορφα, έξυπνα και συντροφικά. Αφοσιωμένα. Οι λύκοι γεννιούνται, μεγαλώνουν κα πεθαίνουν μέσα στην αγέλη - την ομάδα ή τον οικογενειακό τους κύκλο, αν προτιμάτε. Ο μικρός λύκος ανατρέφεται αργά και μαθαίνει να εντάσσεται στην ομαδική τάξη, στην οργάνωση της αγέλης. Αναπτύσσει ατομικές και συλλογικές ικανότητες για την αναζήτηση τροφής, την προστασία, τη διατήρηση και διαιώνιση της ομάδας.
Λέμε "μοναχικός λύκος". Υπάρχει; Ναι - σε δυο περιστάσεις. Πρώτον, συναντάμε ένα μοναχικό λύκο σε αποστολή, για λογαριασμό της αγέλης: εξερευνά μια περιοχή ή ανιχνεύει έναν κίνδυνο. Κινείται μόνος για να προστατεύσει τους υπόλοιπους. Είναι η περίπτωση του "λύκου της στέππας" που κυνηγάει βιαστικά και μακρυά από την ομάδα. Στο ανοιχτό πεδίο της στέππας η αγέλη είναι εύκολος στόχος και ο εκπρόσωπος της έχει πρώτο στόχο να διαφυλάξει την ασφάλειά της.
Στη δεύτερη περίπτωση είναι ένας (συνήθως αρσενικός) λύκος που εγκατέλειψε την αγέλη για λόγους πρακτικούς. Για παράδειγμα, όταν η ανάπτυξη του αντιστοιχεί σε μια θέση που είναι κατειλημμένη, τη διεκδικεί και - όταν χάνει - φεύγει. Όσο αντέχει, κινείται στα όρια μεταξύ περιοχών των διαφόρων ομάδων. Μέχρι να βρει νέα αγέλη να ενταχθεί. Ή - το πιο συχνό - να πεθάνει από ασιτία.
Ο τρόπος ανατροφής του λύκου είναι κοινός με πολλά ομαδικά ζώα - κυρίως θηλαστικά. Συνδέεται με δύο κυρίως χαρακτηριστικά του είδους.
α) Τον πολύπλοκο τρόπο συμπεριφοράς, που με τη σειρά του προέρχεται από τη διερεύνηση της επιβίωσης σε δύσκολες συνθήκες - χιλιάδες και χιλιάδες χρόνια. Ο νέος λύκος χρειάζεται χρόνια εκπαίδευση για να  "σταθεί".
β) Τη μορφή και το ρυθμό της σωματικής ανάπτυξης, που δεν επιτρέπουν το κουβάλημα των μικρών για πολύ καιρό. Χρειάζεται προστασία και σταθερότητα - μέριμνα.
Μου αρέσουν οι λύκοι. Είναι ζώα όμορφα, έξυπνα και συντροφικά. Αφοσιωμένα. Έχω να μάθω πολλά απ' την αγέλη. Lupus lupum homo est. Wolf!

Κυρία Μαρίκα

ἰδοὺ μυστήριον ὑμῖν λέγω· πάντες μὲν οὐ κοιμηθησόμεθα, πάντες δὲ ἀλλαγησόμεθα, ἐν ἀτόμῳ, ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ, ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι· σαλπίσει γάρ, καὶ οἱ νεκροὶ ἐγερθήσονται ἄφθαρτοι, καὶ ἡμεῖς ἀλλαγησόμεθα. (Α' Κορ. ιε)

Προχθες το απόγευμα εκκλησιάσθηκα. Ήταν η νεκρώσιμη ακολουθία για την κυρία Μαρίκα - μια αστείρευτη πηγή χαμόγελου και απαντοχής. Ένα ζωντανό κόσμημα. Λόγος πικρός δε βγήκε από το στόμα της. Κακιά σκουριά δεν έπιασε πάνω της.

Τώρα που έφυγε, κατάλαβα το εκτόπισμά της στη ζωή μου. Τη γνώρισα αρχικά μέσα από το γιό της, το φίλο μου το Δημήτρη της εποχής του γυμνασίου. Μέναμε στην ίδια πολυκατοικία. Μπαινοβγαίναμε στα δυο σπίτια και περνάγαμε ώρες χαλαρές με κουβέντα, καλαμπούρι και πολλή μουσική - μα πολλή μουσική. Οι μανάδες μας καθε λίγο μας στρώνανε τραπέζι και φιλεύανε τα βρισκούμενα. Η κυρία Μαρίκα κέρναγε μαστίχα υποβρύχιο και, ακούσια και ερήμην της, πόρτο που το ταράζαμε στα μουλωχτά με το συνομήλικο συμμορίτη.

Κάτι καλοκαίρια έμεινα μαζί τους στο εξοχικό, στο Πόρτο-Ράφτη. Ένα λυόμενο σε χωματόδρομο. Τ' απογεύματα βγαίναμε βόλτα στο κοντινό πευκόδασος. Κουκουνάρες και αφάνες για παιχνίδι και τα χέρια σκέτη κόλλα απ' το ρετσίνι. Τα μεσημέρια, μπάνιο στην αμμουδιά, παιχνίδι και τραγούδι: όλη η οικογένεια είχε το μικρόβιο της μουσικής. Ο άντρας της κυρίας Μαρίκας μας μάθαινε να βρίσκουμε όστρακα: γυαλιστερές. Το βράδυ με το Δημήτρη παίζαμε κιθάρα στα σκαλοπάτια του λυόμενου. Τρώγαμε δείπνο στο φως της λάμπας λουξ, στο τραπέξι με το καρώ πλαστικό και τα παράταιρα μαχαιροπήρουνα. Μπριάμ και πάσης Ελλάδος - και καρπούζι, μέχρι σκασμού.

Πού βρήκε αυτήν την τεράστια καρδιά; Από πού μάζεψε ατελείωτη δύναμη αγάπης για να αντέξει μια ζωή χωρίς να κοιτάξει τον εαυτό της - μόνο την προσφορά στους άλλους; Πάντα πρώτα οι άλλοι. Ο άνδρας της, τα παιδιά, οι φίλοι, οι συγγενείς. Ο κάθε άνθρωπος. Ο άλλος. Ο κάθε Ένας.

Πάντα θα θυμάμαι αυτή η χαρά της του δοσίματος. Τη γλύκα της υπομονής της. Η ζωή δεν ήταν βέβαια διαρκώς καλή μαζί της - της φέρθηκε σκληρά. Αλλά η κόλαση που μπορούν να γίνουν οι άλλοι κρατάει τόσο λίγο. Ενώ ο παράδεισος εντός σου, Κυρία Μαρίκα, είναι παντοτινός. Σ' ευχαριστώ που υπήρξες στη ζωή μου. Σ' ευχαριστώ για το μάθημα. Σ' ευχαριστώ.

The trumpet shall sound (G.F. Handel - The Messiah)